DSCN6553 (Kopiowanie)

węgla w przeciwną stronę. Główna tendencja ewolucyjna polega zatem na zwiększaniu oowicr/ch_nj zetknięcia się powietrza ze ściankami naczyń krwionośnych.

Najprostsze skrzcla (np. u minogów) to dobrze unaczynione szpary, przez które przepływa woda. U ryb na przegrodach międzyskrzelowych pojawiają się płatowate listki (wyrostki naskórka), znacznie zwiększające powierzchnię. Płuca czworonogów są homologiczne do pęcherza pławnego

boczne    płucne

Ryc. 7-180. Ewolucja płuc u kręgowców lądowych. A - gladkościenny worek opleciony siecią naczyń włosowatych (n w) - niektóre plaży; B - wytwarzanie listcwkowatych przegród (niektóre plaży); C - wytworzenie wtórnych komór (gady); D - powstanie rozgałęzień oskrzeli i oskrzelików oraz pęcherzyków płucnych (ssaki). Strzałki wskazują kierunki krążenia krwi (wg Kuhna, JD).

ryb. U płazów w oddychaniu istotną rolę pełni skóra, pobierając 60 - 70% potrzebnego tlenu. Płuca tych zwierząt są woreczkowate (ryc. 7-180), z reguły o gładkich ścianach, a ich powierzchnia jest mała (stanowi ok. 60%) w stosunku do powierzchni ciała. Gady nie mogą oddychać przez skórę, pokrytą łuskami, następuje zatem zwiększenie powierzchni oddechowej ich płuc. Pojawiają się dwa oskrzela oraz powstają dobrze unaczynione przegrody, dzielące płuca na komory. Proces dzielenia płuc na mniejsze odcinki i tym samym zwiększania ich powierzchni jest najsilniej posunięty u ssaków, u których występują całe systemy rozdwajających się kolejno oskrzeli i oskrzelików, zakończonych maleńkimi pęcherzykami płucnymi, w których następuje wymiana gazowa. Tym samym powierzchnia oddechowa płuc ssaków jest 50 - 100 razy większa niż powierzchnia ich ciała (np. u człowieka powierzchnia płuc wynosi średnio 90 m², a powierzchnia ciała - około 1,3 m²). Jednak najsprawniejszym narządem oddechowym są płuca ptaków, dzięki opisanemu już poprzednio systemowi podwójnego oddychania, który umożliwia przepływ powietrza przez płuca zarówno w czasie wdechu, jak i wydechu (ryc. 7-170).

Zalecana literatura dodatkowa

1.    Attcnborough D.: Na ścieżkach życia - historia naturalna zachowań zwierzęcych. Wilga Warszawa 1993.

2.    Chiney M.: Zwierzęta i rośliny Europy (praktyczny poradnik z dziedziny zoologii i botaniki). Muza Warszawa 1993.

3.    Kilkpatrick C., Hard J,: Ilustrowana encyklopedia zwierząt. Pascal Bielsko-Biała, 1991.

4.    Solomon E.P., Berg L.R., Martin D.W.. Ville C.A.: Biologia. Multico, Warszawa 1996.

5.    Stidworthy J.: Zachowanie się zwierząt. Wiedza i życie. Warszawa 1992.

6.    Trepka A.; W krainie zwierząt. KAW 1994.

7.    Wielki atlas zwierząt (pochodzenie, rozmieszczenie i zagrożenia fauny) red. M. Bramwoll. Mew# Warszawa 1994.