DSCN6548 (Kopiowanie)

258

mOzgoezaszfca hiki skrzolowo

Biologia - npctytorium dla kandydatów na akademie medytyir

Ryc. 7-177. Homologin pierwszych luków skrzolowych u kręgowców. Pierwszy luk skrzclowy zamalowany na czarno drugi luk zakropkowany. A - bezżuchwowicc; B - ryba chrzęstnoszkielctowa; C - ryba kostno-szkicletown; D - plnz: E - ssak: cg - chrząstka gnykowa; cgs - chrząslka gnykowo-szczękowa; cpk - chrz. podnicbicnno-kwadralowa; cz - chrz. zębowa; kg - kość gnykowa; kp - k. podnicbicnna; ks - k. stawowa; kw - k. kwadratowa; kz - k. zębowa; sd - k. skrzydlata; ss - szczeliny skrzclowe. Luki skrzclowe ponumerowane cyframi arabskimi (JD).

z dwóch chrząstek parzystych; górnej i dolnej (które po lewej i prawej stronie tworzą połowy luku) i chrząstki nieparzystej, łączącej dolne części luku ze sobą i z lukiem następnym. Łuki skrzclowe stanowią szkielet dla skrzeli.

U ryb chrzęstnoszkieletowych następuje decydująca zmiana. Pierwszy luk skrzelowy przekształca się w aparat szczękowy (dlatego też luk ten nazywany jest szczękowym). Górne chrząstki luku zrastają się w części przedniej (ryc. 7-177 B), tworząc chrząstkę nodniehiennn-kwadratowa czyli szczękę górną. Dolne części luku również łączą się w przedniej części pyska i powstaje chrząslka Mcckcla - odpowiednik żuchwy. Przekształceniu ulega także drugi łuk skrzelowy.

zwany lukiem gnykowym: wytwarza on narząd podtrzymujący szczęki. Górne części łuku przekształcają się w chrząstki gnykowo-żuchwowe, które połączone są od góry z mózgoczaszką, a

od przodu z lukiem szczękowym. Części dolne - zwane chrząstkami gnykowym i - tworzą łuk podjęzykowy. Chrząstki gnykowo-żuchwowe tworzą zatem zawieszenie dla łuku szczękowego - taki typ połączenia szczęk z czaszką nosi nazwę hiostylii. Pozostałe luki nie zmieniają swej funkcji -stanowią szkielet dla skrzeli.

Już jednak u ryb kostnoszkieletowych łuk szczękowy (czyli pierwszy łuk skrzclowy) ulega zmianom. Jego górna część - zamiast w jedną chrząstkę podniebienno-kwadratową - przekształca się w kość kwadratową, która stanowi tylko jeden fragment szczęki; od przodu szczękę tworzą jeszcze kości podniebienne, skrzydlate, a także kość przedszczękowa i szczękowa. Dolne części łuku przekształcają się w kości stawowe, które wraz kośćmi zębowymi tworzą żuchwę (ryc. 177C). W ten sposób u ryb kostnoszkieletowych podstawową masę obu szczęk tworzą nowe ewolucyjnie kości. Natomiast zarówno połączenie szczęk z mózgoczaszką, jak i przekształcenia pozostałych łuków skrzelowych, są analogiczne jak u ryb chrzęstnoszkieletowych.

U płazów natomiast wszystkie luki skrzelowe ulegają przekształceniu. Jest to zrozumiałe - dorosłe postacie płazów żyją na lądzie, oddychają płucami i przez skórę, a zatem skrzela nie są im potrzebne. Połączenie trzewioczaszki z mózgoczaszkąjest u płazów autoslyl iczne. tzn. bierze w nim udział wyłącznic pierwszy łuk skrzelowy, bez pośrednictwa łuku drugiego (gnykowego). Górna część pierwszego (szczękowego) łuku czyli chrząstka podniebienno-kwadratowa zrasta się z mózgoczaszką i w tylnym swym końcu wytwarza staw z kością stawową (powstającą z dolnej części I luku skrzelowego). W ten sposób chrząstka gnykowo-żuchwowa przestaje pełnić funkcję zawieszenia dla szczęk, uwalnia się, ulega zmniejszeniu i przekształceniu w ptcrwsząfcnakc StocbOMB(późniejsze itlrremiąciŁu) •*>*"» część II łuku skrzelowego zrasta się z pozostałościami III i IV luku w aparal Ptfdltzylim. natouuast chrząstka VII daje początek chrząstkom krtani i tchawicy (ryc. 7-177D).