DSCN6548 (Kopiowanie)

258

Biologia - repetytorium dla lamlydaiów na akademie mnfyttnr

A

Ryc. 7-177. Homo logia pierwszych luków skizclowych u kręgowców. Pierwszy luk skizclowy zamalowany na czarno, drugi luk zakropkowany. A - bczżuchwowiec; B - ryba chrzęstnoszkiclctowa; C - ryba kostno-szkieletowa: O - plaż: E - ssak: cg - chrząstka gnykowa:

JPK n 'a 'S Cgs - chrząstka gnykowo-szczękowa; cpk - chrz.

podniebicnno-kwadratowa; cz - chrz. zębowa: kg - kość mózaoczaszka    -    gnykowa; kp - k. podniebienna; ks - k. stawowa;

inv - k. kwadratowa; kz - k. zębowa; sd - k. skrzydlata: ss - szczeliny skrzelowe. Luki skrzelowe ponumerowane cyframi arabskimi (JD).

z dwóch chrząstek parzystych: górnej i dolnej (które po lewej i prawej stronie tworzą połowy łuku) i chrząstki nieparzystej, łączącej dolne części łuku ze sobą i z lukiem następnym. Łuki skrzelowe stanowią szkielet dla skrzeli.

chrząstki łuku zrastają się w części przedniej (ryc. 7-177 B), tworząc

U ryb chrzęstnoszkieletowych następuje decydująca zmiana. Pierwszy łuk skrzelowy przekształca się w aparat szczękowy (dlatego też łuk ten nazywany jest szczękowym). Górne

kwadratowa czyli szczękę gómą. Dolne części luku również łączą się w przedniej części pyska i powstaje chlżaslka Meckcla - odpowiednik żuchwy. Przekształceniu ulega także drugi łuk skrzelowy, zwany lukiem gnykowym: wytwarza on narząd podtrzymujący szczęki. Górne części luku przekształcają się w chrząstki gnykowo-żuchwowe, które połączone są od góry z mózgoczaszką, a od przodu z lukiem szczękowym. Części dolne - zwane chrząstkami gnykowymi - tworzą łuk podjęzykowy. Chrząstki gnykowo-żuchwowe tworzą zatem zawieszenie dla łuku szczękowego - taki typ połączenia szczęk z czaszką nosi nazwę hiostylii. Pozostałe luki nie zmieniają swej funkcji -stanowią szkielet dla skrzeli.

Już jednak u ryb kostnoszkieletowych łuk szczękowy (czyli pierwszy łuk skrzelowy) ulega zmianom. Jego górna część - zamiast w jedną chrząstkę podniebienno-kwadratową - przekształca się w kość kwadratową, która stanowi tylko jeden fragment szczęki; od przodu szczękę tworzą jeszcze kości podniebienne, skrzydlate, a także kość przedszczękowa i szczękowa. Dolne części łuku przekształcają się w kości stawowe, które wraz kośćmi zębowymi tworzą żuchwę (ryc. 177C). W ten sposób u ryb kostnoszkieletowych podstawową masę obu szczęk tworzą nowe ewolucyjnie kości. Natomiast zarówno połączenie szczęk z mózgoczaszką, jak i przekształcenia pozostałych łuków skrzelowych, są analogiczne jak u ryb chrzęstnoszkieletowych.

U płazów natomiast wszystkie łuki skrzelowe ulegają przekształceniu. Jest to zrozumiałe - dorosłe postacie płazów żyją na lądzie, oddychają płucami i przez skórę, a zatem skrzela nie są im potrzebne. Połączenie trzewioczaszki z mózgoczaszkąjest u płazówautostyliczne, tzn. bierze w nim udziul wyłącznic pierwszy łuk skrzelowy, bez pośrednictwa łuku drugiego (gnykowego). Górna część pierwszego (szczękowego) łuku czyli chrząstka podniebicnno-kwadratowa zrasta się z mózgoczaszką i w tylnym swym końcu wytwarza staw z kością stawową (powstającą z dolnej części I łuku stadowego), W ren sposób chrząstka gnykowo-żuchwowa przestaje pełnić funkcję zawieszenia dla szczęk, uwalnia się,