DSCN6532 (Kopiowanie)

242

Biologia - repetytorium dla kandydatów na akademie nwdycaie

zarówno pokrycie ich ciała (pióra), jak i spneumatyzowanic kości, budowa czaszki, brak zębów i brak pęcherza moczowego. Do przystosowań do lotu zaliczyć należy także zmiany w budowie szkieletu (zwłaszcza zrośnięcie wielu kręgów kręgosłupa), wytworzenie systemupodwójnego oddychania (dzięki workom powietrznym), wyjątkowe wydoskonalenie zmysłu wzroku oraz rozwój mózgowia (zwłaszcza ośrodków wzrokowych w kresomózgowiu i ośrodków koordynacji ruchu w móżdżku - części tyłomózgowia).

Ryc. 7-166. Typy i budowa piór. A - lotka I rzędu gołębia: B - powiększony wycinek chorągiewki: C - pióro pokrywowe: D - pióro puchowe (JD).

Skóra ptaków jest bardzo cienka; dotyczy to zarówno naskórka, jak i skóry właściwej, zawierającej pojcdyńcze mięśnie poruszające piórami. Jest ona w zasadzie pozbawiona gruczołów; wyjątkiem jest gruczoł kuprowy, najlepiej wykształcony u ptaków wodnych, oraz gruczoły łojowe w przewodzie słuchowym u kuraków, \tydziclina gruczołu kuprowego służy do natłuszczania upierzenia, co zapobiega nawilgoceniu piór, a także jest źródłem ergosterolu (prowitaminy D). Najważniejszym wytworem skóry są pióra; są one analogiczne do łusek gadów (rozwijają się z naskórka przy współudziale skóry właściwej). Cały zespół piór określamy mianem upierzenia. Chroni ono ptaka przed zimnem (a stałocieplne te zwierzęta mają najwyższą - spośród wszystkich - temperaturę ciała: średnio 42"C, a czasem do 45°C, czyli 318 K), często też ■ przed wodą (upierzenie pingwinów tworzy tak gęsty “pancerz”, że woda do powierzchni skóry w ogóle nie dociera) oraz umożliwia lot. Pióro (ryc. 7-166) składa się z osi pióra i z chorągiewki; początkowy odcinek osi jest osadzony w skórze i tworzy dutke. dalszy odcinek to stosina. Chorągiewka zbudowana jest z dwóch rzędów gałęzi, od których na boki odchodzą dwa rzędy promyków.

Rząd dolny (ryc. 7-166 B) zaopatrzony jest w haczyki natomiast rząd górny w listewki. Promyki haczykowate zaczcpiająo listewki promyków sąsiedniej gałęzi, dzięki czemu chorągiewka tworzy zwartą, choć sprężystą i delikatną strukturę. Główną powierzchnię nośną skrzydeł stanowiąu ptaka długie pióra, tzw. lotki; szkielet skrzydła jest zredukowany i bardzo wąski. Dzięki takiemu rozwiązaniu ptakom praktycznie nie grozi rozerwanie skrzydła np. o gałązkę czy kolec - co spowodowałoby nieodwracalne kalectwo u nietoperza albo u mezo-zoiczncgo pterodaktyla. Ptak natomiast poprawi dziobem ułożenie chorągiewki i skrzydło może funkcjonować dalej. W zależności od funkcji, jakie spełniają, pióra ptaka możemy podzielić na konturowe (o sztywnych stosinach i chorągiewkach) oraz krótkie czyli puchowe (o miękkich stosinach i wiotkich chorągiewkach). Pióra konturowe (ryc. 7-166 A,C) dzielimy na pokrywowe, lotki i sterówki. Lotki umożliwiają lot; rozróżniamy lotki pierwszego rzędu (dłoniowe), drugiego rzędu (przedramieniowe) i trzeciego rzędu (ramieniowe). Podczas unoszenia skrzydła lotki skręcają się i powietrze przepływa pomiędzy nimi. Podczas ruchu skrzydeł w dół lotki tworzą zwartą powierzchnię; węższa część chorągiewki jednego pióra zachodzi na szerszą część chorągiewki sąsiedniego, ta że ptak może się oprzeć na cząstkach powietrza, unosząc swe ciało. Ogon składa się z 8-24 (przeważnie 12) sterówek, osadzonych w skróconej kości ogonowej (pygostylu). Sterówki -jak sama nazwa wskazuje - służą do sterowania podczas lotu. Silnie wydłużone pióra w ogonie pawia nie są sterówkami, lecz piórami pokrywowymi ogona. Pióra konturowe są często pięknie ubarwione. Wyróżniamy barwy spowodowane obecnością barwnika i barwy strukturalne: te ostatnie zależą od załamania światła w mikroskopowej wielkości cząsteczkach powietrza, zamkniętych w komórkach piór. Barwniki podzielić możemy na melaniny (szare, brunatne i czarne) oraz tłuszczowce - lipochrom) (żółte, czerwone, zielone i fioletowe). U niektórych ptaków tropikalnych występują specyficzne barwniki - na przykład czerwone i zielone ubarwnienie afrykańskich turaków spowodowanej