DSCN6522 (Kopiowanie)

232

Biologia - repetytorium dla kandydatów na akademie medyczne

Kręgowce lądowe - plaży, gady, ptaki i ssaki - umieszczane są nieraz w nagromadzieczworonogów (Tctrapoda). Powstały one z czworonożnych przodków, a te z kolei rozwinęły się z ryb trzonopłetwych (porów, rozdz. 2.2,3.3.).

Płazy (Amphibia) swą łacińską nazwę (amphis - podwójny, bios - życie) zawdzięczają ziemnowodnemu trybowi życia: w postaci dorosłej przebywają w zasadzie na lądzie, zaś ich rozród oraz rozwój form larwalnych nastgwijc w wodzie. U płazów bezogoniastych zapłodnienie jest z reguły zewnętrzne, zaś u traszek wewnętrzne, lecz w obu przypadkach następuje w wodzie. Jaja płazów (tzw. skrzek) są duże i zaopatrzone w znaczną ilość żółtka, co zapewnia zarodkom przeżycie pierwszych okresów embrionalnych. Z jaj wylęgają się kijanki _JAJQ (ryc. 7-158), które w pierwszych dniach życia — mają skrzcla zewnętrzne; u kijanek żab i ropuch narządy te z czasem zanikają, jednocześnie zaś rozwijają się skrzela wewnętrzne, natomiast kijanki traszek A zachowują skrzela zewnętrzne przez cały okres larwalny. Drugą cechą rozpoznawczą, po której możemy odróżnić kijanki płazów ogoniastych (traszek) od kijanek płazów bezogoniastych (żab i ropuch) jest ^

pojawianie się kończyn u dorastających larw. HHflH    BBBjBBS

U kijanek płazów bezogoniastych pojawiają „    ,    , .

się najpierw łapki tylne, zaś u larw traszek B ^Mel“^mori°^za P^,azow:. i najpierw łapki przednre. Po jakimś czasie _B - bczogonowego(kumaka nizinnego-fi™,!,™, bomt*u)(5D). następuje metamorfoza kijanki w młodą żabę

albo traszkę. Proces przeobrażenia jest regulowany przez hormony tarczycy (głównie tyroksynę), wydzielane pod wpływem hormonu tyreotropowego produkowanego przez przysadkę. W czasie przeobrażenia zanika ogon (u płazów bezogonowych), skrzela i szczeliny skrzelowe, pojawiają się pozostałe kończyny, język, błona bębenkowa, powieki, poszerza się jama gębowa (u bezogonowych), a skraca przewód pokarmowy, zmienia się kształt soczewki i właściwości chemiczne barwnika siatkówki.

Następuje też cały szereg zmian biochemicznych, które umożliwiają adaptację organizmu do życia na lądzie. Niektóre płazy zatraciły zdolność metamorfozy i w warunkach naturalnych spotykane są tylko jako duże kijanki, mające zdolnośćneotenli (czyli rozmnażania płciowego w formie larwalnej). Należą tu

niejednokrotnie próbowali dokonać ich metamorfozy w warunkach laboratoryjnych, podając hormony tarczycy, jednak nie dawało to efektu, bo tkanki aksolotli utraciły receptory dla tyroksyny. Wreszcie w drugiej połowie bieżącego stulecia udało się uzyskać w laboratorium metamorfozę aksolotla - poprzez stopniowe obniżanie poziomu wody w akwarium. W Europie neotenicznym płazem jest ślepy odmieniec jaskiniowy (Proleus anguineus), zamieszkujący jaskinie Słowenii w okolicach Postojny. Jest on w zależności od temperatuiy wody albo żyworodny (poniżej 15°C), albo jajorodny.

Płazy dzielimy na cztery rzędy, z których przedstawiciele trzech występują współcześnie. Są to płazy ogonowe (Caudata lub Urodela), płazy bezogonowe (Anura) i płazy beznogie (Apoda). Czwarty rząd - meandrowce (Labirynthodontia) grupuje zwierzęta dawno wymarłe, które były przodkami współczesnych kręgowców wodnych (ryc. 2-21,2-44). Do płazów ogoniastych należą wymienione już aksolotle i odmieniec jaskiniowy, zaś w Polsce żyją jedynie przedstawiciele rodziny salamandrowatych (Salamandridae), mianowicie: ttąszjtą gEtebitniastn (Trimnis cristatus-), traszka zwyczajna (T. wlgaris), traszka górska (T. aipestris), traszka kurpmha ( T. momandom) i salamandra plamista (Salamandra salamandra). Mają one wydłużone, smukłe ciało i długi ogon i nieco przypominają swym kształtem jaszczurki (należące do gadów); jednak różnią się od tych