DSCN6542 (Kopiowanie)

252    Biologia * repetytorium dla kandydatów na akademia medyczne są Moną pływną. Kończyny nic są podciągnięte pod tułów, jak u większości ssaków, lecz rozstawione na boki podobnie jak u gadów (kości ramieniowe i udowe dziobaka mają położenie niemal pionowe). Żołądek nic posiada gruczołów. Dziobak doskonale pływa i nurkuje, jednak podczas nurkowania otwory uszne i oczy są całkowicie zasłonięte - wówczas rozpoznaje otoczenie jedynie dotykiem. Kolczatki mają małżowiny uszne. Stekowce nic są w pełni stałocieplne: temperatura ich ciała wynosi wprawdzie 31 >32*0, jednak ulega znacznym wahaniom w zależności od ciepłoty otoczenia (nawet do kilku stopni). Ponieważ żyją w ciepłych okolicach, a nic mają mechanizmów pozwalających na szybką utratę ciepła, stekowce w ciągu dnia kryją się w norach i pędzą nocny tryb życia.

W podrzędzic ssaków niższych również znamy tylko jeden rząd: Torbacze (Marsupialia). Te ssaki występują tylko w Australii. Ameryce Południowej i Ameryce Północnej. Nazwa rzędu wywodzi się od obecności torby lęgowe!, która jest trwałym wytworem skóry i występuje tylko u samic. Samice torbaczy mają podwójne pochwy. Zapłodnienie następuje w jajowodzie, a pierwsze stadia rozwojowe mają miejsce w macicy, aż do etapu wytworzenia narządów. Następnie bardzo mały, bo ważący tysiąckrotnie mniej od osobnika dorosłego (noworodek człowieka ma 1/15 ciężaru ciała matki) i ślepy zarodek przcpclza przez specjalnie powstały przewód (tzw. pseudopochwę) do zatoki moczowo-płciowej, następnie wypełza na zewnątrz i kieruje się do torby lęgowej. Tu przysysa się na stałe do brodawki sutka aż do osiągnięcia większych rozmiarów, aż do 6-8 miesięcy. Młode torbacze, nawet gdy opuszczą już torbę lęgową, jeszcze przez jakiś czas szukają w niej schronienia w razie niebezpieczeństwa. Najliczniej występują torbacze w krainie australijskiej, gdzie żyje wiele gatunków roślinożernych kangurów (skaczą one na tylnych kończynach, podpierając się potężnym ogonem, a kończyny przednie, czteropalczastc, są krótsze i służą do wkładania pożywienia do pyska), wombaty, samspady (których przedstawicielem jest podobny do niedźwiadka koala - Phascolarctus cinereus), a także małemrówkożery, krety workowate, niełazy i jam raje (u których występuje prymitywne łożysko). W Ameryce przeważają nieduże, nadrzewne, wszystkożemcdydelfy, spośród których opos iDide/phis marsupialis) jest hodowany dla cennego futra.

Najliczniejszą grupą ssaków sa łożyskowce 1 Placentałia lub Eutheria). Ich najważniejsze cechy to wytworzenie łożyska, za pośrednictwem którego rozwijający się zarodek jest w ścisłym kontakcie z organizmem matki, duża masa noworodków, obecność pojedynczej pochwy i duży ciężar mózgu w stosunku do ciężaru ciała. Łożysko (łac płacenia) jest wytworem zarodka z jednej strony, u organizmu matczynego z drugiej (budowa łożyska i jego powstawanie będą omówione dokładniej w rozdziale poświęconym embriologii człowieka). Ze strony zarodka łożysko wytworzone jest przez kosmńwkę (trofoblast). Kosmówka może w różnym stopniu wchodzić w kontakt z błoną śluzową macicy i w związku z tym wyróżniamy dwa rodzaje łożysk. U przeżuwaczy, świń. nieparzysto-kopytnych, wielMądowatych, syren i waleni występuje tzw. łożysko

hczdoczesnowe (zwane czasem rzekomym), w którym kosmówka styka się z nabłonkiem pokrywającym błonę śluzową macicy. W tym przypadku poród jest bezkrwawy. Pozostałe ssaki łożyskowe wytwarzają łożysko doczesno we (zwane też czasem prawdziwym). U nich w błonie śluzowej macicy w okresie rozrodczym zachodzą zmiany, powodujące przekształcenie śluzówki w tzw. doczesną, przygotowaną do wytworzenia łożyska. Rozwijający się zarodek rozpuszcza nabłonek izagnleżdża się(implantuje) w doczesnej. W tym przypadku kosmki kosmówki są uwalę połączone z częścią bh>ny śluzowej macicy i po porodzie, przy odłączaniu łożyska, następuje oderwanie doczesnej, czemu towarzyszy krwawienie W przypadku ludzi cały rozwijający się zarodek wszczepia się wgłąb doczesną). Wymiana

lżonej

■tfizaopaff „ztaości f

■łtatme-Ma

wczas ciepj rffcwstadac

''aczelne (j

HzlydoScdc

kźsdak 1^' strony

wieli

SI

Ryc. 7-174. Drogi rodne u ssaków. I - jajowody. 2 - macica, 3 - pochwa, 4 - zatoka moczowo-płciowa. A - podwójna pochwa i macica (torbacze): B - podwójna macica (słonie, góralki, niektóre gryzonie i nietoperze); C - macica dwurożna (drapieżne. Świnic, bydło, niektóre gryzonie i nietoperze); D-drogi rodne człowieka (JD).