DSCN6577 (Kopiowanie)

& Człowiek 27

Jednym z podstawowych zjawisk, leżących u podłoża morfogenezy, jest indukcja embrionalna Jej poznanie zawdzięczamy głównie eksperymentom G. Spemanna i G. Mangold z lat 1921 -1924, przeprowadzonym na zarodkach traszek: traszki zwyczajnej (Trituna wlgaris) i traszki grzebieniastej (T. cristalus). Zarodek traszki zwyczajnej zawiera więcej ciemnego barwnika niż zarodek traszki grzebieniastej. Na etapie późnej gastrułi zarodek płaza przypomina pękniętą i wpukloną do środka piłkę (ryc. 8-15); zewnętrzna warstwa to ektoderma, wewnętrzna endoderma (por. też ryc. 8-6). W tylnej części zarodka znajduje się pragęba- otwór prowadzący do wpuklenia- która otoczona jest dwiema wargami: gómą i dolną. Pragęba w rozwoju płazów przekształca się ostatecznie w okolicę steku. Spcmann i Mangold wycinali fragment gómcj wargi pragęby bezbarwnej gastmli traszki grzebieniastej (ryc. 8-15) i przeszczepiali go w okolicę brzuszną barwnej gastrułi traszki zwyczajnej. U tak spreparowanego zarodka w miejscu przeszczepu (a więc po stronie brzusznej) powstawała

początkowo druga cewa nerwowa _

i struna grzbietowa, a następnie cały drugi zarodek. Był on ciemno zabarwiony, a zatem wnioskowano, że powstał z tkanek gospodarza. Takie zjawisko określamy mianem indukcji pierwotnej; przeszczepiony fragment Ryc. 8-15. Pierwotna indukcja embrionalna (doświadczenie Spemanna wargi pragęby pełni funkcję plerwot- > Mangold na zarodkach traszek). I. fragment wargi pragęby gastmli neeo układu oraanizacvjnego(pierwot- ^traszki gra*ienastej (dawcy) ptzeszczepiono na brzuszną część gastrułi . .    ,    _■ .• traszki zwyczajnej (2); a - wycięty z tego miejsca fragment gastmli

nego organizatora), wymuszając okres- _{bjoFCy 3}. _{larwa traszki uzyskana w} ^ _te^_{0 ek}sperymcnu, (JD).

lony kierunek różnicowania się okolicznych tkanek. W procesie rozwoju embrionalnego oddziałują całe łańcuchy kolejnych procesów indukcji: drugorzędowych, trzeciorzędowych itp.

Proces powstawania oczu dostarcza również przykładów indukcji - mianowicie pęcherzyk oczny, będący wypustką neuroektodermy zawiązka mózgowia indukuje rozwój soczewki oka (ryc. 8-16). Jeżeli pęcherzyk oczny zbliży się do ektodermy epiblastu (powłok zarodka), powoduje wytworzenie zawiązka soczewki z tejże ektodermy. Jednocześnie pęcherzyk oczny przekształca się w kielich oczny, do którego wnętrza wrasta zawiązek soczewki. Jeżeli kielich oczny przeszczepimy w inne miejsce ciała, to również- w przypadku kontaktu z ektodermą - nastąpi wytworzenie soczewki z tej ostatniej. Natomiast jeżeli pomiędzy pęcherzyk (lub kielich) oczny ' %, '    mgoMa

Ryc. 8-16. Indukcja powstawania soczewki oka przez zawiązek siatkówki (opis w tekście). Ektoderma powłok (epiblast) zamalowana na czarno: neuroektoderma zawiązków mózgowia kreskowana (JD).

a ektodermę wstawimy fragment jakiejś innej tkanki lub np. plastykową płytkę, soczewka nie powstanie. Ektoderma jest zatem wrażliwa na indukcję ze strony pęcherzyka ocznego, inne tkanki natomiast takiej wrażliwości nie wykazują. Podatność na działanie induktora określamy mianem kompetencji

Nie ulega wątpliwości, iż induktor (organizator) wytwarza jakieś substancje chemiczne, pod wpływem których następuje organizacja („podporządkowanie") dalszego różnicowania się komórek i tkanek. Jednak poszukiwania natury chemicznych induktorów dały zaskakujący wynik znaleziono tysiące substancji, które posiadają te właściwości. Są to np. niektóre witaminy, aminokwasy, pochodne aminokwaaów, kwasy tłuszczowe, węglowodory, hormony, czynniki wzrostu itp. Owa budzące największe zainteresowanie induktory - czynnik neurulizujący i czynnik mczodennalizujący są