DSCN4328

SZYMPANSY zdumiewająco łatwo uczą się prostego języka i używania narzędzi, na przykład łowienia termitów w termitierze za pomocą źdźbeł łub cienkich patyków. Jednak w porównaniu z ludzkimi zdolności te są zaczątkowe.

Ludzka inteligencja mogła rozwinąć się dzięki doskonaleniu maszynerii neuronalnej odpowiedzialnej za planowanie szybkich ruchów rąk i ust.

WYDANIE SPECJALNE

Język, umiejętność przewidywania i inne przejawy inteligencji łączy prawdopodobnie leżący u ich podłoża mechanizm planowania szybkich ruchów

Dla większości ludzi istotą inteligencji jest spryt, pomysłowe i zręczne rozwiązywanie nowych problemów. Bertrand Russell zauważył z ironią: „Zwierzęta badane przez Amerykanów pełne animuszu biegają w kółko jak oszalałe, by w końcu pożądany rezultat osiągnąć przypadkiem. Zwierzęta obserwowane przez Niemców siedzą nieruchomo i myślą; ostatecznie znajdują rozwiązanie w głębi swej świadomości”. Uwaga Russella, będąca komentarzem do stylu uprawiania nauki w roku 1927, ilustruje również pozorną dychotomię w podziale na wnikliwość i działanie metodą prób i błędów (które intuicyjnie nie wydaje się związane z inteligencją).

Za istotny aspekt inteligencji uważana jest także zdolność przewidywania - szczególnie jeśli miało się do czynienia z niesamowicie sprytnymi ludźmi, którzy uosabiają samą taktykę pozbawioną wszelkiej strategii. Psycholog Jean Pia-get podkreślał, że inteligencja to przemyślne poszukiwanie wyjścia z sytuacji, kiedy nie wiadomo, co robić. Osobiście podoba mi się sposób, w jaki ujmuje problem Horace Bar-low, neurobiolog z University of Cambridge. Twierdzi on, że inteligencja polega na rozwiązaniu zagadki dzięki odkryciu leżącej u jej podstaw nowej zasady (nowego porządku). Takie podejście zgrabnie obejmuje bardzo rozległy obszar: znalezienie rozwiązania problemu, logicznych przesłanek argumentacji lub stosownej analogii, tworzenie harmonii lub ciętą replikę czy odgadywanie, co nastąpi za chwilę. Rzeczywiście, wszyscy przewidujemy najbliższy rozwój wydarzeń, nawet biernie słuchając opowiadania czy muzyki. Dlatego właśnie puenta dowcipu albo nieoczekiwany zwrot melodii zaskakuje nas - podświadomie oczekiwaliśmy czegoś innego.

Zarówno inteligencja, jak i świadomość dotyczą wyższych czynności umysłowych, ale często łączą się one z bardziej prozaicznymi procesami mentalnymi, które włączają się, gdy mamy rozpoznać twarz przyjaciela lub choćby zawiązać sznurowadło. To właśnie takie proste mechanizmy neuronalne legły zapewne u podłoża naszych zdolności do operowania logiką i budowania metafor.

Lecz jak do tego doszło? Pytanie to dotyczy zarówno ewolucji, jak i neurofizjologii. Jeżeli mamy zrozumieć, na czym polega nasza inteligencja, potrzebujemy odpowiedzi z obu tych dziedzin. Dzięki nim moglibyśmy nawet przewidzieć rozwój inteligencji sztucznej czy pozaziemskiej.

Czy nasza inteligencja bierze się z tego, czego mamy więcej niż inne zwierzęta? Dwumiiimetrowej grubo-

ŚWIAT NAUKI 87