socjologia

184 Rozdział 6. Socjologia ciała - zdrowie, choroba i starzenie się

tę kontroli nad ciałem, na przykład mimowolne wypróżnienia i oddawanie moczu czy gwałtowne wymioty. Cierpiące na takie schorzenia jednostki muszą wypracować strategie radzenia sobie ze swoją chorobą na co dzień. Dotyczy to zarówno kwestii praktycznych -jak na przykład zwyczaj ustalania, gdzie jest toaleta, zawsze kiedy jest się w nowym miejscu - jak również umiejętności radzenia sobie w intymnych i publicznych kontaktach z innymi. Symptomy choroby mogą krępować i utrudniać życie, ale chorzy wypracowują strategie pozwalające im żyć możliwie jak najnormalniej (zob. M. R Kelly 1992).

Jednocześnie doświadczenie choroby może stanowić wyzwanie dla poczucia tożsamości własnej jednostki i zmieniać ją. Takie zmiany mogą wynikać zarówno z faktycznych reakcji innych na chorobę jednostki, jak też z wyobrażeń jednostki na temat tych reakcji. Dla chronicznie chorej lub niepełnosprawnej osoby interakcje społeczne, które dla większości ludzi są rutynowe, stanowią ryzyko i rodzą niepewność. Kiedy w grę wchodzi choroba lub kalectwo, nie zawsze łatwo o zrozumienie, które leży u podstaw normalnych codziennych interakcji, i interpretacje zwykłych sytuacji mogą być całkowicie odmienne. Chora osoba może na przykład potrzebować pomocy, a jednocześnie chce robić wrażenie niezależnej. Ktoś może współczuć osobie, u której wykryło chorobę, ale nie ma pewności, czy może to współczucie bezpośrednio okazać. Zmieniony kontekst interakcji społecznych może przyspieszyć zmiany tożsamości.

Socjologowie badali, jak osoby chronicznie chore radzą sobie ze swoją chorobą w szerokim kontekście swojego życia (zob. Jobling 1988; Williams 1993). Choroba może pochłaniać mnóstwo czasu, energii, siły i zasobów emocjonalnych Corbin i Strauss (zob. 1985) badali reżimy zdrowotne wypracowywane przez chronicznie chorych po to, żeby zorganizować sobie życie codzienne. Okazało się. że na te codzienne strategie składają się trzy rodzaje „pracy”. Praca nad chorobą obejmuje czynności związane z radzeniem sobie z chorobą, jak zmniejszanie bólu, robienie testów diagnostycznych i poddawanie się terapii fizykalnej. Praca nad codziennością dotyczy radzenia sobie w codziennym życiu i obejmuje utrzymywanie relacji z innymi, prowadzenie domu i dbałość o interesy zawodowe i osobiste. Praca nad biografią odnosi się do czynności, które osoba chora wykonuje, tworząc i rekonstruując swoją narrację osobistą. Innymi słowy, w tym procesie jednostka wpisuje chorobę we własne życie, uczy się ją rozumieć i tłumaczyć ją innym. Proces ten pomaga ludziom, którzy dowiedzieli się, że są chronicznie chorzy, odzyskać sens życia i spokój.

Praca intcrakcjonistów symbolicznych poświęcona życiu z chorobą jest jednym z najważniejszych osiągnięć w dziedzinie socjologii ciała. Jak zobaczymy w ostatniej części tego rozdziału, w naszym społeczeństwie jednostki żyją dłużej niż kiedykolwiek przedtem i prowadzą bardziej aktywny tryb życia jeszcze w późnym wieku. W niektórych przypadkach oznacza to jednak dłuższe życie z chorobą i lękiem.

Zdrowie a starość

Żyjemy w starzejącym się społeczeństwie. Odsetek ludzi, którzy przekroczyli sześćdziesiąty piąty rok życia, systematycznie rośnierJedntKzeJnirproblCmatyka sfiolecznegiTznaczenia starości obejmuje coraz szerszy zakres zagadnień. To bowiem, czym właściwie jest starość - jakie niesie ze sobą możliwości i obciążenia - zmienia się w sposób dramatyczny. Gerontologia, badania dotyczące starości i starszych ludzi, zajmuje się nie tylko fizyczną stroną procesu starzenia się, ale także czynnikami kulturowymi związanymi ze starością.

Wchodzą tu w grę dwa dość przeciwstawne procesy. Z jednej strony w społeczeństwach nowoczesnych starsi ludzie mają z reguły niższy status społeczny i mniej

mmmmmm

Zdrowie a starość    185

władzy niż w kulturach przednowoczesnych. W kulturach takich jak współczesne społeczeństwa niezachodnie (na przykład Indie czy Chiny) starszemu wiekowi przypisywano mądrość i to najstarsi członkowie danej społeczności decydowali zazwyczaj o jej losach. Dziś starszy wiek na ogól działa wręcz przeciwnie. W społeczeństwie takim jak nasze, w którym zachodzą ciągłe zmiany, wiedza zgromadzona przez starszych ludzi nie jest już dla młodych skarbnicą mądrości, ale czymś nie na czasie.

Jednakże z drugiej strony ludzie starsi są dziś znacznie mniej skłonni traktować starzenie się jako nieunikniony proces degeneracji fizycznej. Znów można tu dostrzec znaczenie socjalizacji natury. Kiedyś uważano powszechnie, że starość to czynione przez upływający czas spustoszenie, na które nie ma rady. Jednakże w coraz większym stopniu odchodzi się od traktowania procesów starzenia się jako rzeczy oczywistej i naturalnej; postępy w zakresie medycyny i żywienia pokazały, że można uniknąć lub znacznie zredukować większość przejawów starzenia się, które kiedyś uważano za nieuniknione. Dzięki lepszemu odżywianiu się, higienie i opiece zdrowotnej ludzie dożywają przeciętnie znacznie starszego wieku niż jeszcze sto lat temu.

Biorąc pod uwagę zmieniające się dane demograficzne, niektórzy socjologowie i gerontolodzy mówią o „siwiejącej” populacji (zob. diagram 6.5). W roku 1850 sześćdziesiąty piąty rok życia zdołało przekroczyć zaledwie 5% ludności Wielkiej Brytanii. Dziś ten odsetek wynosi 15 i stale rośnie. Średnia wieku w Wielkiej Brytanii od półtora wieku stale podnosi się. W roku 1800 średnia wieku wynosiła prawdopodobnie zaledwie szesnaście lat. U progu XX wieku wzrosła już do dwudziestu trzech. W roku 1970 wyniosła dwadzieścia siedem lat, a dzisiaj sięga ponad trzydziestu. Jeżeli nie nastąpią jakieś znaczące zmiany tendencji demograficznych, średnia wieku będzie jeszcze przez jakiś czas utrzymywała tendencję wzrostową. Do 2030 roku może osiągnąć trzydzieści siedem lat.

Wielka Brytania nie jest jedynym krajem, którego społeczeństwo „siwieje". W ciągu najbliższych kilkudziesięciu lat zestarzeją się populacje prawie wszystkich krajów rozwiniętych. Peter Peterson (1999) nazywa ten proces „początkiem siwienia świata”. Dziś w krajach rozwiniętych jedna osoba na siedem przekroczyła sześćdziesiąty piąty rok życia.

Za trzydzieści lat przekroczy ten wiek co czwarta osoba. Do 2030 roku ludzi mających ponad sześćdziesiąt pięć lal będzie od 33% w Australii do prawie 50% w Niemczech, Liczba „starszych ludzi starych" (ludzi w wieku ponad osiemdziesięciu pięciu lat) rośnie szybciej niż liczba „młodszych ludzi starych”. W ciągu najbliższego pótwiecza liczba ludzi mających ponad osiemdziesiąt pięć lat wzrośnie sześciokrotnie. Proces ten bywa określany mianem „starzenia się ludzi starych”.

Ta znacząca zmiana rozkładu wiekowego w populacji stanowi dla Wielkiej Brytanii i wielu krajów uprzemysłowionych szczególne wyzwanie. Aby zrozumieć dlaczego, wystarczy zwrócić uwagę na współczynnik zależności międzypokoleniowej - stosunek