socjologia 5

172 Rozdział 6. Socjologia ciała - zdrowie, choroba i starzenie się

Tabela 6.2. Problemy zdrowotne zgaszone przez Brytyjczyków (1996-1997) (w %)

Mężczyźni

Ból 1 dyskomfort	18	39	52	56	32
Problemy z poruszaniem się	6	22	36	50	18
Lęki l depresja	12	19	20	19	15
Problemy z wykonywaniem codziennych czynności	5	16	21	27	12
Problemy z dbaniem o własne zdrowie	1	6	8	14	5
Kobiety
Ból 1 dyskomfort	20	40	51	65	34
Problemy z poruszaniem się	6	21	37	60	19
Lęki i depresja	18	24	25	30	22
Problemy z wykonywaniem codziennych czynności	7	17	23	40	15
Problemy z dbaniem o własne zdrowie	2	5	9	21	6

Źródło: „Soclal Trends" 1999:120 (za: General Household Survey,' Office for National StatJatlcs; Continoous Household Survey, Northern Ireland Statłstics and Research Agency) (Crown copyright). *•'    •

dług przynależności klasowej ich mężów, co dawało wypaczony obraz zdrowia kobiet (zob. rozdział 10: Klasy, stratyfikacja i nierówności). Jednakże niektóre wskazówki są czytelne. Starsze kobiety mają na ogół niższe dochody od mężczyzn. Ta rozbieżność poziomu dochodów przekłada się na różnicę w dostępie do środków gwarantujących niezależność i sprzyjających aktywnemu trybowi życia. Różnica pojawia się też przy porównaniu zdrowia samotnych matek i samotnych ojców - stan zdrowia samotnych matek jest z reguły gorszy.

Rozbieżności pod względem zdrowia mężczyzn i kobiet próbowano tłumaczyć różnicami genetycznymi. O ile jednak czynniki biologiczne (jak odporność na choroby serca) mogą istotnie przyczyniać się do powstawania pewnych różnic zdrowotnych, o tyle trudno

Diagram 6.3. Śmiertelność osób przed 65 rokiem życia według płci i niektórych przyczyn śmierci (na 100 tys. osób) (Wielka Brytania, 1971-1997)

nimi tłumaczyć cały zakres tych rozbieżności. Bardziej uzasadnione wydaje się przypuszczenie, że rozkład zdrowia kobiet i mężczyzn wynika z uwarunkowań społecznych i różnic pod względem warunków materialnych. Na przykład warunki pracy i cały styl życia mężczyzn może nieść większe ryzyko niż praca i styl życia kobiet, co tłumaczyłoby wyższą śmiertelność mężczyzn w wyniku aktów przemocy i w wypadkach. Z kolei kobiety są ogólnie w gorszej sytuacji ekonomicznej i bardziej odczuwają skutki ubóstwa.

Według niektórych obserwatorów duża liczba odgrywanych przez kobiety ról społecznych - praca w domu, opieka nad dziećmi, obowiązki zawodowe - może wywoływać większy stres i przyczyniać się do wyższej zachorowalności. Zdaniem Leslcy Doyal wzory zdrowia i choroby u kobiet najlepiej tłumaczyć przez ich odniesienie do głównych dziedzin działalności, jakie składają się na życie kobiet. W szerokim znaczeniu życie kobiet różni się od życia mężczyzn ze względu na odgrywane role i wykonywane zadania - pracę w domu, reprodukcję płciową, rodzenie dzieci, opiekę nad dziećmi, regulację płodności przez kontrolę narodzin itd. Według Doyal (1995: 22) „głównym determinantem stanu zdrowia kobiet jest skumulowany efekt wszystkich tych trudów”. Analiza zdrowia kobiet powinna zatem uwzględniać wzajemne oddziaływania czynników społecznych, psychologicznych i biologicznych.

Zdrowie a rasa

Zdrowie w społeczeństwach industrialnych wykazuje związek z rasą, ale natura tego związku nie jest w pełni zrozumiała. W kwestii rasy i zdrowia prowadzi się coraz więcej badań socjologicznych, ale nie wynikają z nich żadne jednoznaczne wnioski. Główną przeszkodą w ich formułowaniu jest fakt, że rasa i etniczność to pojęcia względne. Zbieranie danych utrudnia brak powszechnej zgody co do definicji, na jakich można by oprzeć rozróżnienia bądź kategoryzacje grup etnicznych. Dlatego do danych na temat rasy i zdrowia należy podchodzić ostrożnie. W niektórych przypadkach tendencje przypisywane rasie mogą w istocie dotyczyć innych, nie wziętych pod uwagę czynników, jak klasa społeczna i płeć.

Nic zmienia to faktu wyższej zachorowalności na niektóre choroby wśród jednostek pochodzenia afrokaraibskiego i azjatyckiego. W tych populacjach śmiertelność z powodu £aka wątroby, gruźlicy i cukrzycy jest wyższa niż wśród bialych2>Wśród Afrokaraibów występuje wyższy wskaźnik nadciśnienia tętniczego. Afrokaraibowie znacznie częściej niż inne grupy zapadają też na(apemię sierpowatą, chorobę genetyczną atakującą krwinki czerwone. Ludzie pochodzący z subkontynentu indyjskiego częściej umierają wskutek chorób serca; dzieci azjatyckie są też bardziej od innych podatne na krzywicę

Podobnie jak w przypadku różnic związanych z płcią, tu wyjaśnienia rozkładu zachorowań próbowano szukać w/uwarunkowaniach genetycznych. Niektóre schorzenia, jak anemia sierpowata, sa bez warfoenia dziedziczne i maia podłoże genetyczne. Jednakże sama genetyka w żadnym razie nie tłumaczy ogólniejszych związków między zróżnicowaniem rasowym a chorobami. Aby je wyjaśnić, trzeba umieścić je w szerszym kontekście.

Niektórzy badacze starali się wyjaśnić rozkład zdrowia za pomocą czynników kulturowych i behawioralnych. Podobnie jak w przypadku kulturowych wyjaśnień klasowych nierówności zdrowotnych położono nacisk na rodzaje stylu życia, które miały stanowić przyczyny gorszego stanu zdrowia określonych jednostek i grup. Style życia są przy tym często wiązane z przekonaniami religijnymi i kulturowymi^takimi jak skład i sposób przyrządzania posiłków czy zawieranie małżeństw w bliskim stopniu pokre-