DSC
03 (9)

my więc sądzić, że ten charakter wyrażany jest przez obraz lub symbol, który pojawia się na miejscu kultu. Tetraktys — aby użyć terminu pitagorejskiego — odnosi się w istocie do wewnętrznego skupienia, jak wskazuje na to wyraźnie sen naszego pacjenta. Symbol ten pojawia się także w innych snach, zazwyczaj w formie koła podzielonego na cztery główne części. W jeszcze innych snach^- tej samej serii przybiera on również postać niepodzielnego koła, kwiatu, kwadratowego placu czy pomieszczenia, czworokąta, kuli, zegara, symetrycznego ogrodu z fontanną w środku, czterech ludzi znajdujących się w łodzi, w samolocie lub przy stole, czterech krzeseł ustawionych wokół stołu, czterech barw, koła z ośmioma szprychami, gwiazdy o ośmiu promieniach lub też słońca, okrągłego kapelusza podzielonego na osiem części, niedźwiedzia o czterech oczach, kwadratowej celi więziennej, czterech pór roku, czaszy z czterema orzechami w środku, zegara świata z tarczą podzieloną na 4X8, tj. 32 części itd. 20

Te symbole czwórcy pojawiają się siedemdziesiąt jeden razy w serii czterystu snów ^2I. Omawiany przypadek bynajmniej nie jest pod tym względem wyjątkiem. Obserwowałem wiele takich przypadków, w których pojawiała się czwórka i zawsze była pochodzenia nieświadomego, tzn. że śniący spotykał ją najpierw we śnie i ani nie zdawał sobie sprawy z wagi liczby cztery, ani nigdy przedtem nie słyszał nic o jej symbolicznym znaczeniu. Co iimego byłoby, gdyby chodziło o trójkę, ponieważ trójca wyobraża znaną liczbę symboliczną dostępną każdemu. Ale czwórka znaczy i dla nas, i dla współczesnego naukowca akurat tyle samo, co jakakolwiek inna liczba. Symbolika liczb i jej czcigodna historia jest gałęzią wiedzy, która leży całkowicie poza obrębem zainteresowań naszego pacjenta. Jeśli w takiej sytuacji sny podkreślają znaczenie czwórki, mamy tedy całkowite prawo nazywać jej genezę — nieświadomą. Numinalny charakter czwórcy występuje wyraźnie w drugim śnie. Z faktu tego musimy wyciągnąć wniosek, ze wskazuje on na znaczenie, które nazwaliśmy świętym”. Ponieważ śniący nie był w stanie wskazać żadnego świadomego źródła szczególnego charakteru tego symbolu, aby więc wyjaśnić znaczenie tej symboliki, musiałem zastosować me-

todę porównawczą. Jest oczywiście niemożliwością dać w ramach niniejszych wykładów pełny obraz tej porównawczej procedury. Dlatego też mogę tylko o niej napomknąć.

Ponieważ wiele treści nieświadomych jest, jak się zdaje, pozostałościami powtarzanych sytuacji duchowych, wystarczy tylko cofnąć się o kilka stuleci wstecz, aby dotrzeć do tego poziomu świadomości, który stanowi paralelę do tych treści nieświadomych. W tym wypadku musimy cofnąć się o niecałe trzysta lat, aby znaleźć się pośród badaczy i filozofów przyrody, którzy zastanawiali się poważnie nad zagadką kwadratury koła²². Ten dziwaczny problem był z kolei psychologiczną projekcją zjawisk o wiele starszych i całkowicie nieświadomych. Ale wiedziano wówczas, że koło oznacza bóstwo: „Deus est figura intellectualis, cuius centrum est ubiąue, circumferentia vero nusquam^,y 23, jak — powtarzając za św. Augustynem — wyraził się jeden z owych filozofów. Taki introwertyk i człowiek tak zdolny do intro-spekcji, jak Emerson ²⁴, nie mógł nie wpaść na tę samą myśl i tak samo cytował św. Augustyna. Formę koła — uważanego za najdoskonalszy z kształtów od czasów Timaiosa Platona, najwyższego autorytetu filozofii hermetycznej — nadawano także najdoskonalszej substancji, tj.‘ złotu, jak również anima mundi lub anima media natura i prastworzonemu światłu. A ponieważ ma-krokosmos, wielki świat, uczyniony został przez stwórcę „in forma rotunda et globosa” ²⁵, więc także najmniejsza część całości, punkt, posiada tę doskonałą naturę. Jak powiada filozof: „Om-nium figurarum simplicissima et perfectissima primo est rotunda, quae in puncto requiescit” ^2S. Ten obraz bóstwa, drzemiący i u-kryty w materii, był tym, co alchemicy nazywali prachaosem_f ziemią raju lub okrągłą rybą w morzu ²⁷, jajkiem albo po prostu rotunaum. Ta okrągła rzecz zawierała w sobie klucz, który o:wie-rał zamknięte odrzwia materii. Jak powiada się w Timaiosie. jedynie demiurg, istota doskonała, jest zdolny do rozłożenia :etra-ktys, obejmującej cztery elementy²⁸. Jeden z wielkich autorytetów cd czasów XIII wieku, autor Turba Philosophorum. powiada, że rotundum może rozłożyć miedź na cztery ²⁹. Również tak usilnie poszukiwane aurum philosophicum było okrągłe⁵*. Różne były zdania na temat procedury, którą należało zastosować celem za-

10 — Psychologia 3 rellgia

145