7

\Tnrna więc powiedzieć, że w celach wychowania znajdują odzwierciedlenie ideologiczne sprzeczności lub jedność danego społeczeństwa. Te zaś z kolei zależą od rzeczywistych stosunków społecznych. Im bardziej stosunki te są antagonistyczne, tym większe sprzeczności wystąpić muszą w obrębie ideologii, a co za tym Idzie, także w sferze celów' wychowania. Uchwyciwszy te zależności, marksizm wysuwa jako cel zbudowanie społeczeństwa o nieantagonistycznych stosunkach społecznych i . występuje z odpowiednim do tego programem. W społeczeństwie takim postawy 1 przekonania ogółu ludzi koncentrowałyby się wokół jednej Ideologii społecznej, a wyprowadzone z niej cele wychowania uwzględniałyby wartości i dążenia wszystkich.

Tak więc według założeń marksistowskiej teleologii pedagogicznej nie można dać odpowiedzi na pytanie: „na jakiego człowieka należy jednostkę wychować?” — dopóki nie ustali się odpowiedzi na pytanie bardziej podstawowe: • „jaki model społeczeństwa należy urzeczywistnić?” Właśnie ów pożądany model społeczeństwa stanowi podstawowy element ideologii społecznej.

Marksizm nie traktuje jednakże idealnego modelu społeczeństwa jako wartości, najwyższej. Uważa on za uzasadnione pytanie o racje, dla których postuluje się właśnie taki, a nie inny model organizacji żyda społecznego i stosunków społecznych. Tym samym uznaje, że życie społeczeństwa ma przybierać określany kształt, bynajmniej nie na zasadzie apriorycznej, lecz jedynie ze względu na uprzednio przyjęte bardziej naczelne Wartości. Wartości te zostały na gruncie marksizmu jednoznacznie określone. Są nimi szczęście, dobro i rozwój każdej jednostki ludzkiej (L. Nowak, 1973; Fritzhand, 1961, s. 141; Tugarinow, 1973, s. 131).

Możemy obecnie zrekonstruować cały tok metodologicznego postępowania, jaki znajduje zastosowanie w marksistowskiej koncepcji wyprowadzania celów wychowania. Można go sprowadzić do następujących punktów:

L Należy dążyć do maksymalnego szczęścia, dobra i rozwoju każdej jednostki ludzkiej (wartość naczelna: człowiek).

n. W związku z tym należy dążyć do zbudowania takiego społeczeństwa, które realizacji tej wartości optymalnie by sprzyjało (pochodna wartość poza pedagogiczna: ideał społeczeństwa).

III.    Aby zbudować społeczeństwo odpowiadające takiemu modelowi, konieczne jest ukształtowanie osobowości człowieka w sposób umożliwiający osiągnięcie tego celu (naczelna wartość pedagogiczna: ideał osobowości).

IV.    Ukształtowanie osobowości człowieka według założonego ideału oznacza konieczność wyposażenia go w poszczególne dyspozycje psychiczne lub ich systemy (pochodne wartości pedagogiczne: cele wychowania).

Dodajmy nadto, że jednostka przygotowana do tego, by przez udział w życiu społecznym realizować wartość najwyższą, jaką jest człowiek, musi być wyposażona także w dyspozycje czyniące ją samą zdolną do urzeczywistniania siebie jako człowieka. Tak więc przyczyniając się do kształtowania społeczeństwa w imię szczęścia dobra i rozwoju jego członków powinna ona także być zdolna sama w tym społeczeństwie osiągać własne szczęście, dobro i rozwój.

5.5. Aksjologiczne podstawy socjalistycznego ideału wychowania

Ideał i cele wychowania nie są nigdy ustanawiane w oderwaniu od całokształtu warunków żyda społecznego. Wręcz przeciwnie, stanowią one zawsze odbicie i konsekwencję określonej praktyki tego żyda. Ponieważ zaś praktyka jest uprawiana zawsze (a niekiedy usprawiedliwiana) w imię jakichś wartości, które obejmujemy mianem ideologii społecznej, ideał wychowania stanowi zawsze odbicie rzeczywiście uznawanej ideologii. Odpowiedź na pytanie: „na jakiego człowieka wychowywać?” — jest zawsze wtórna w stosunku do odpowiedzi na pytanie: „jakie ma być życie społeczne i jakie wartośd powinny mu przyświecać?”.

Teleologia wychowania szczególnie silnie związana jest właśnie z tymi założeniami ideologiczno-filozoficznymi, które odnoszą się do uznawanego systemu wartości. Dział filozofii zajmujący się dodekaniami wartości i budowaniem systemu wartości nazywamy aksjologią. Filozofia marksistowska dysponuje własnym, oryginalnym systemem aksjologicznym, który stanowi podstawę do kształtowania praktyki żyda społecznego, a więc także pod

li* 163