DSC06

mniej 60 - 70%), którego konkurenci mają relatywnie małe udziały w rynku (do 10%). Przedsiębiorstwo dominujące na rynku zachowuje się jak monopolista.

Tabela 8,1 Wybrane monopole naturalne oraz rynki z dostawcą dominującym w Polsce w 2007 roku

1 Rynek |—_:______	Liczba dostawców	Najwięksi dostawcy i ich udział w przycto-1 dacb lub wolumenie tynku [%}
{Krajowy obrót gazem ziemnym: 1 - magazynowanie j—sprzedaż ! - przesył (przychody)	1 30 1	grupa kapitałowa PGNiO: 100 97 100
Krajowe pasażerskie przewozy kolejowe [plon]*	3	grupa PKP (89,8), Koleje Mazowieckiej (9,8), SKM Warszawa (0,4)
Krajowe towarowe przewozy kolejowe [tknij*	16	grupa PKP (81,2), CTL Raił (6,2), lotni Kolej (3,1), PCC Raił (3,1)
Usługi telefonii stacjonarnej (przychody)	93	TP (77.8), Netia (6,9), Telc2 (4,4), Dialogi (3,8), inni (poniżej 1)
• Pasażera- i tonokilometry.

Źródło: Biuletyn Urzędu Regulacji Energetyki, 2008, nr 3; Raport o stanie rynku telekomunilo-cyjncgo zs rok 2007, Warszaw a, Urząd Komunikacji Elektronicznej, IV 2008; Transport Szynowy. 2008, nr 2 (3).

Bariery prawne służą do sztucznego ustanawiania iub ochrony monopoli Należą do nich prawa autorskie i patenty, które dają ich właścicielom wyłączność na rynku określonych dzieł i wzorów przemysłowych. Wydając książkę, odtwarzając muzykę lub Glm, korzystając z programu komputerowego, trzeba dysponować prawem do tych utworów. Wzorów przemysłowych nie wolno stosować bez posiadania ich patentu. Prace twórcze chroni się przed kopiowaniem, aby ich autorzy mogli powetować sobie koszty opracowania, które często jest bardzo pracochłonne. Dzięki temu na badania i rozwój wydaje się środki, mając pewność, że zwrócą się i przyniosą wysokie, monopolowe zyski w razie sukcesu. Im dłużej trwa prawnie usankcjonowany monopol, tym większa jest premia innowacyjna. Po upływie okresu ochrony prawnej opracowania i wzory można kopiow ać, aby innowacje się upowszechniały i przynosiły korzyści gospodarce.

Patenty powszechnie stosuje się w farmaceutyce do zastrzeżenia formuł Icków o oryginalnym składzie. Po 20 lalach ochrona wygasa i dopiero wtedy można się ubiegać o dopuszczenie do obrotu generyków, czyli zamienników leku oryginalnego zawierających tę samą substancję czynną.

Obejście przepisów prawnych jest sposobem na złamanie monopolu. Przepisy dają Poczcie Polskiej do 2013 roku monopol na doręczanie listów i przesyłek do 30 g. Firma lnPost obciąża lekkie listy metalową blaszką, aby przekroczyć limit wagi i doręczać je.

Działalność ustawowo zarezerwowana dla państwa to wymiar sprawiedliwości i bezpieczeństwo publiczne, pobór podatków, emisja pieniądza, ewidencjonowanie ludności czy więziennictwo. Niektóre państwa zmonopolizowały też przemysł zbrojeniowy czy handel alkoholem.

Monopole państwowe utrzymywane są z podatków, jeśli prowadzą działalność non-profit (nienastawioną na zysk), wykonując zadania państwa. Ich koszty nie mają przez to punktu odniesienia w postaci przychodów rynkowych. Racjonalizacja kosztów jest łatwiejsza,* gdy pojawią się konkurenci działający w warunkach rynkowych. Dlatego w wielu krajach pozwala się działać na podstawie licencji firmom ochroniarskim, a nawet więzieniom (prywatne więzienia działają w USA).

Produkt monopolowy nie ma bliskich substytutów (produkty o bardzo podobnym składzie i działaniu), ale zawsze znajdą się dalekie substytuty (produkty różniące się składem i działaniem, ale zaspokajające tę samą potrzebę). Gazu nie da się zastąpić w kuchence gazowej, ale można gotować na kuchence elektrycznej. Dom można ogrzewać centralnym ogrzewaniem, piecem gazowym, piecem węglowym lub kominkiem. Siła rynkowa monopolu zależy od tego, w jakim stopniu substytuty dalsze zastępują produkt monopolisty.

Microsoft jest światowym monopolistą na rynku systemu operacyjnego serwerów Windows NT. Zasięg światowy nie wynika tu ze światowej wyłączności na system Windows NT, ale z jego sprzedaży na całym święcie. Siła tego monopolu spadła, gdy pojawił się konkurencyjny system Linux. Podobnie osłabła pozycja Windows na rynku okienkowych systemów operacyjnych do komputerów osobistych, gdy pojawiły się systemy Mac OS i Linux.

Monopoliści starają się stawiać bariery konkurencji Poczta Polska stosowała zamykane skrzynki pocztowe, do których klucz miał tylko listonosz. Dopiero przepisami nakazano montowanie tzw. euroskrzynek z klapą na listy i ulotki. Producenci telefonów komórkowych i aparatów fotograficznych nadają wyjątkowy kształt wtyczkom swoich akcesoriów, aby np. nie pojawił się producent uniwersalnych ładowarek do tych urządzeń. Microsoft integruje przeglądarkę internetową z systemem operacyjnym. Działania te koncentrują się na unikaniu standaryzacji.

Model monopolu jest oparty na czterech założeniach:

1.    Jeden dostawca (producent lub usługodawca) i wielu nabywców.

2.    Brak bliskich substytutów produktu. Gdyby przedsiębiorstwa oferowały podobne produkty, byłyby konkurentami.

3.    Brak możliwości wejścia nowych przedsiębiorstw na rynek monopolu. Istnieją ekonomiczne, prawne lub społeczne bariery wejścia na rynek monopolu.

4.    Doskonała informacja o rynku. Wszyscy kupujący i sprzedający mają pełną informację o produkcie i jego cenie.