DSC
69 resize

Warto zwrócić uwagę na kilka podstawowych pojęć istotnych dla zrozumienia prawidłowości i mechanizmów rozwoju ontogenetycznego.

-    dojrzewanie - uczenie się — socjalizacja;

-    wdrukowanie, wczesne doświadczenia, okresy sensytywne i krytyczne w rozwoju;

-    interioryzacja, procesy różnicowania i scalania;

-    zadania rozwojowe, zdarzenia życiowe oraz kryzysy.

DOJRZEWANIE - UCZENIE SIĘ - SOCJALIZACJA

Dojrzewanie jest sumą skutków działania genów w określonym cyklu życiowym; polega na rozwoju potencjalnych właściwości jednostki, stanowiących jej wyposażenie genetyczne. Dominująca rola tego czynnika podkreślana była zwłaszcza w poglądach natywistów (por. wykład 4) Uczenie się umożliwia rozwinięcie się tych funkcji, chociaż ćwiczenie jako takie nie przyspiesza ich pojawienia się. Pewne funkcje nie rozwiną się bez specjalnego treningu np. pisanie, rzucanie piłką, jazda na rowerze (uczenie się obejmuje w tym przypadku ćwiczenie czynności motorycznych). We współczesnej psychologii podkreśla się współzależność obu tych procesów (np. ośrodek mowy w mózgu, aparat artykulacyjny nie umożliwią zdolności mówienia, jeżeli dziecko nie zostanie poddane w tym zakresie treningowi).

W psychologii rozwojowej pojęciu dojrzałość nadaje się też pewne specyficzne znaczenie. Dotyczy to określonych zadań, czy wymagań, którym jednostka powinna sprostać w danym wieku czy okresie życia. W tym sensie używa się np. pojęcia: dojrzałość szkolna, dojrzałość do założenia rodziny im.

Zasadą, która rządzi indywidualnym rozwojem człowieka jest także zdolność do tzw. uczenia się społecznego - socjalizacji. Socjalizacja to wchodzenie w kulturę w społeczeństwo, stawanie się istotą społeczną. To m.in. podejmowanie i pełnienie ról społecznych zgodnie z oczekiwaniami grupy. Dziecko modyfikuje swoje zachowanie dopiero w toku interakcji z otoczeniem społecznym. Wyróżnić można tzw. socjalizację pierwotną (dokonującą się przede wszystkim w rodzinie) oraz socjalizację wtórną (polega na dostosowywaniu się do różnorodnych grup społecznych i współuczestniczeniu w ich życiu). W perspektywie rozwojowej socjalizacja trwa przez całe życie.

NABYWANIE WCZESNYCH DOŚWIADCZEŃ OKRESY SENSYTYWNE I KRYTYCZNE

W czasie ostatnich dziesięcioleci prowadzono szereg badań nad nabywaniem wczesnych doświadczeń, zarówno przez zwierzęta jak i ludzi. Naukowcy nadal próbują rozstrzygnąć problem: W jakich okresach życia wpływ wczesnych doświadczeń jest najsilniejszy?

Do najbardziej znanych należą badania prowadzone w 193 5roku przez K. Lorenza, prekursora badań tzw. zjawiska imprintingu (wdrukowania). Zaobserwował sytuację podążania piskląt za matką (lub innym obiektem zastępczym) wkrótce po wylęgu. Stwierdził, że reakcja podążania za modelem wytwarza się u ptaków z reguły 12-24 godzin po wylęgu, natomiast efekt taki nie wystąpi przed 12 i po upływie 28 godzin. Dla utrwalenia reakcji wystarczy 10 minutowy kontakt z modelem. Przywiązanie do obiektu było silne i trwałe, reakcja utrzymywała się nawet po kilkudziesięciu godzinach. Zjawisko imprintingu obserwowano także u zwierząt (owiec, psów, małp), a nawet ludzi.

Imprinting reprezentuje przypadek długotrwałego przywiązania społecznego, jakie dokonuje się w ciągu krótkiego czasu. Jeśli nie wystąpi w odpowiednim okresie, może to wywołać ujemne skutki np. stan deprywacji społecznej czy emocjonalnej i wynikające z nich konsekwencje. Potwierdzają to np. badania prowadzone przez H. Harlowa nad rezusami czy R.A. Spitza, opisujące fazy depresji u niemowląt przebywających od 3 miesiąca życia w przytułku w Meksyku oraz badania D.O. Hebba, który zwrócił uwagę na niedobór stymulacji sensorycznej jako przyczynę zaburzeń rozwojowych. Do badań eto logów odwołuje się także opisana w ramach prezentowanych wykładów koncepcja przywiązania J. Bowlby’ego, w której autor analizował więź w kategoriach reakcji instynktowych pojawiających się w 1 roku życia niemowlęcia.