DSC05 (7)

nadrzędnym technologicznym środkiem społeczeństwa informacyjnego (i jego retoryki) był i jest komputer osobisty, który w latach osiemdziesiątych przestał być rzadkością w sensie możliwości dostępu i rozpoczął dojrzewanie do roli codziennego urządzenia masowego.

Teorie społeczeństwa informacyjnego rozszerzyły w ten sposób teorie postindustrializmu, przekształcając je tak, by odzwierciedlały szybko zwiększąjącą się rolę, jaką odgrywały komputeryzacja i informacja cyfrowa w zapośredniczaniu coraz większej ilości działań społecznych, politycznych i ekonomicznych. Podobnie jak to miało miejsce w przypadku postindustrializmu, teorie zwiastujące nastanie społeczeństwa informacyjnego znalazły swych krytyków (Traber 1986). Większość z nich kwestionowała precyzyjność określania mianem „rewolucyjnych” serii technologicznie napędzanych procesów, które nie tylko pozostawiły podstawową logikę, praktyki i stosunki liberalno-demokratycznego kapitalizmu nietknięte, ale także je umocniły. Niektórzy krytycy twierdzili, iż rozróżnienie pomiędzy gospodarką informacyjną a przemysłową było fałszywe, i proponowali w zamian odniesienie się do komputeryzacji jako po prostu części, lub w nąjlepszym razie fazy, w ramach dobrze ugruntowanego systemu produkcji przemysłowej. Inni wskazywali na niepowodzenie tej rewolucji w redystrybucji wiedzy i władzy politycznej, czy też w ponownym nadawaniu kształtu możliwościom uczestnictwa w rzeczywisty sposób w społeczeństwach (Leiss 1989). Co istotniejsze, dla wielu obserwatorów stało się jasne, że rozwój nowych technologii informacyjnych i praktyk z nimi związanych odbywa się w myśl logiki rynku, co w prosty sposób przyczyniało się do powielania kapitalistycznych stosunków produkcji na bardziej ogólnym poziomie, umacniąjąc pozycję istniejących elit i utrzymiyąc niezbyt pewną pozycję klasy pracującej (Lyon 1988; Robins i Webster 1988; H. Schiller 1986). Rezultatem tych krytyk był wzrost wyczulenia na ideologiczny i mitologiczny charakter dyskursu otacząją-cego społeczeństwo informacyjne.

Postfordyzm

Teza o społeczeństwie sieci jest mocno związana z szeregiem teorii i analiz, które narosły w łatach osiemdziesiątych wokół hasła „postfordyzmu” (Amin 1994). Korzenie tego dyskursu leżą w Szkole Regulacyjnej (Regulation School) z dziedziny ekonomii politycznej, w szczególności w pracach takich autorów jak Michel Aglietta (1979) i Alain Lipietz (1987), którzy starali się dostarczyć modelu pozwaląjącego zrozumieć historyczną żywotność kapitalistycznego sposobu produkcji. Odrzucili oni podejście ortodoksyjne, określąjące kapitalizm jako zjawisko statyczne, któremu historycznie przeznaczony jest upadek pod ciężarem swoich własnych sprzeczności. Szkoła Regulacyjna postrzegała kapitalizm raczej jako następstwo „systemów polegających na akumulacji”, złożonych z wzajemnie się uzupełniąją-cych produkcji, konsumpcji i postanowień wykonawczych, odnoszących się do przestrzegania przepisów: system polegąjący na akumulacji łączy określony sposób wytwarzania dóbr, określoną konstrukcję rynku do konsumpcji tych dóbr i rolę regulacji ze strony państwa, odnoszących się do gospodarki rynkowej.

Fordy z m, system polegąjący na akumulacji, który panował powszechnie od końca dziewiętnastego do połowy dwudziestego wieku, wziął swoją nazwę od nazwiska Henry’ego Forda, archetypowego amerykańskiego kapitalisty przemysłowego, w którego fabryce samochodów, opartej na masowej produkcji (oraz w społeczeństwach zorganizowanych wokół tej formy wytwarzania) system ten stał się widoczny. W kategoriach procesu produkcji, cechy modelu fordowskiego były dobrze znane: masowa, często zmechanizowana produkcja wysoce zestandaryzowanych dóbr w sztywnym i mocno rozbitym na części procesie; praca ludzka zredukowana do powtarzalnego wykonywania poważnie ograniczonych, wyspecjalizowanych, rutynowych zadań, dopusz-cząjących niewielkie zmiany lub swobodę ze strony pracownika; zastąpienie indywidualnej oceny i zręczności ujednoliconymi zasadami działania zorientowanymi na jak nąjwyższą wydąjność (np. w zastosowaniu taylorowskich zasad „naukowego zarządzania”). Fbrdowskie stosunki produkcji nadały znaczenie ogromnej liczbie względnie wymienialnych robotników, skupionych masowo

19