DSC49 (2)

(redaktorem naczelnym przez pierwsze lata był Maurice Vernes). Tym niemniej dobry przykład Holandii i wpływ umysłowy tego kraju na Francję przysłużył się tu sprawie religioznawstwa francuskiego w sposób łatwo uchwytny. Duchowieństwo francuskie odpowiedziało momentalnie na katedrę państwową swoją własną katedrą w Institut Catholiąue w Paryżu, obsadzoną ad hoc przez byłego kapelana marynarki de Broglie w tym samym

miesiącu styczniu.

Holandia od wieków pociąga wszelkich „heretyków”, odszcze-pieńców i reformatorskich zapaleńców. Pamiętajmy, że to tu właśnie drukowano dzieła Descartesa. Tu znaleźli przytulisko arianie polscy (Bibliotheca Fratrum Polonorum wydawana w Amsterdamie w 1656 roku), hugonoci francuscy, wszyscy nonkonformiści religijni, tak grupowi, jak i indywidualni. Indie holenderskie i Nowy Amsterdam (późniejszy Nowy Jork) zwróciły zainteresowania mieszkańców delty na szeroki świat ludów i ich

wierzenia.

Tradycje religioznawcze ziemi holenderskiej istniały i przed 1876 rokiem. W połowie XIX stulecia dziekan lejdejski M. Schol-ten przekształcił samorzutnie kurs teologii naturalnej w ogólne studium starożytnych religii i systemów filozoficznych. W seminariach remonstranckich prowadzono kurs historii religii, którego słuchali i studenci teologii, czyli klerycy kalwińscy. Co ciekawsze, sprawa wprowadzenia historii religii do szkół średnich, do dziś u nas w Polsce Ludowej od dłuższego już czasu dyskutowana i właściwie nierozstrzygnięta, znajdowała się w Holandii już w latach sześćdziesiątych w stadium eksperymentalnym. Oto „pięciu pastorów kalwińskich i remonstranckich z Lejdy wydało podręcznik do religii, którego pierwsza część, pióra doktora Knapperta, opowiada o historii religii przedchrześcijańskich i po-zachrześcijańskich. Dr Meyboom wydał podręcznik historii religii dla szkół średnich, cieszący się powodzeniem wśród uczniów. Niektórzy prefekci walczą o godziny i sale, żeby prowadzić cykle wykładów z historii religii dla młodzieży 14—17-letniej. W 1878 roku otwarto w Amsterdamie i w Arnheim pięcioletnią szkołę nauczania religii, obejmującą historię judaizmu, chrześcijaństwa, filozofię moralną, historię najważniejszych religii i fenomenologię