Magazyn6
401

8

NACZELNY KOMITET NARODOWY

się dzięki staraniom N. K. N. zwolnić. Przez pierwsze trzy lata swojej działalności N. K. N. zebrał z ofiar społeczeństwa polskiego zgórą 5 400 000 koron. Przeszło połowa tej sumy (ponad 3 100 000 koron) poszła na uzbrojenie i umundurowanie wojska. Z innych wydatków najpoważniejsze pozycje stanowiły: akcja polityczna, prasowa i opieka nad legjonistami. Koszta administracyjne wyniosły niewiele ponad 6% całości wydanych sum. Skład polityczny N. K. N. podlegał w ciągu tych trzech lat różnym ewolucjom. Powstając, zawierał on w sobie bezwzględnie wszystkie stronnictwa i kierunki polityczne społeczeństwa polskiego w Galicji. Wystąpienie narodowych demokratów i ziemiaństwa wschodnio-galicyjskiego osłabiło siłę prawicy w N. K. N., którą odtąd reprezentowali już tylko konserwatyści krakowscy. Na N. K. N. zaczęły spadać zarzuty, że jest organizacją raczej lewicową, podległą nadmiernemu wpływowi socjalistów. Tym zarzutem osłabiono wpływy N. K. N. u dworu i wysokiej biurokracji wiedeńskiej. Przyjęcie P. O. N. wzmocniło jeszcze opinję o lewicowem zabarwieniu N. K. N. Licząc się z tern, N. K. N. usiłował wypełnić szczerby kooptowaniem luźnych osobistości umiarkowanych. Od jesieni 1915 ludowcy przestali utrzymywać z nim kontakt, a socjaliści i inni zwolennicy Piłsudskiego, przedtem najgorliwsi obrońcy N. K. N. poczęli go dezorganizować od wewnątrz i osłabiać w opinji publicznej. Zwolna stał się N. K. N. celem ataków jako organizacja zbyt prawicowa, zwłaszcza gdy na miejsce opuszczających go socjalistów wstąpili doń konserwatyści podolscy. Istotną siłę i spoistość N. K. N. stanowiło ścisłe współdziałanie konserwatystów krakowskich i demokratów, którzy razem posiadali dostateczne wpływy liczebne w Kole Polskiem, aby zasłaniać go przed ciosami narodowych demokratów i socjalistów. Prawdziwym szefem N. K. N. był od początku do końca (nawet i wtedy, gdy się usunął z Komitetu Wykonawczego na rzecz K. Laskowskiego) prof. Wł. Leopold Jaworski. Wątły, chory, trawiony gorączką, znajdował jednak niewytłumaczone zasoby energji, rozumu politycznego i taktu, aby nazewnątrz N. K. N. zawsze reprezentować godnie, a nawewnątrz łagodzić zatargi i przestrzegać zasadniczej linji politycznej. Na opinję publiczną oddziaływał najsilniej w duchu N. K. N. znakomity publicysta Konstanty Srokowski, jego generalny sekretarz. Doradcą zakulisowym był Michał Bo-brzyński. Oparcie dla propagandy N. K. N. w Kongresówce stanowiły najpierw grupy lewicowe, organizujące się pośpiesznie nawet przy pomocy N. K. N. (PPS, NPR, Wyzwolenie), a po ich odsunięciu się żywioły centrowe w Warszawie z Ligą Państwowości Polskiej na czele.

Już 29. I. 1917 zapadło w N. K. N. postanowienie rozwiązania organizacji z chwilą ukonstytuowania się Rady Regencyjnej. Dnia 6. V. 1917 wystąpili z N. K. N. ludowcy, dn. 2. IX. nastąpiło rozbicie Koła Sejmowego oraz wypłynął postawiony przez Wł. Dębskiego wniosek o likwidację N. K. N. Gwałtowne ataki przeciwników N. K. N. w Kole Polskiem, narodowych demokratów i ludowców, zwalczających t. zw. orjentację austrjacką, spowodowały rozwiązanie się pełnego N. K. N. (15. X. 1917). Pozostał tylko Komitet t. zw. Wykonawczy pod przewodnictwem Kaz. Laskowskiego, który prowadził agendy N. K. N. w zmniejszonych rozmiarach, przygotowując etapami ich likwidację. Komitet ten utrzymywał w całej rozciągłości placówki zagraniczne, dopóki ich nie zaczęła przejmować Rada Regencyjna, prowadził niektóre biura (np. ewidencji legjonistów lub opieki nad rodzinami), które były niezbędne choćby dla Polskiego Korpusu Posiłkowego, a po rozbiciu tego korpusu i przejściu gen. Hallera na Ukrainę i podczas procesu o zdradę stanu w Huszt organizował interwencję, opiekę, obronę. Z końcem 1918 Komitet Wykonawczy rozwiązał się, a przewodniczący Komisji Likwidacyjnej Tadeusz Starzewski oddał archiwum prezydjalne N. K. N. w opiekę Archiwum Miejskiemu w Krakowie, zbiory zaś Departamentu Wojskowego przeszły do tworzącego się Ministerstwa Spraw Wojskowych w Warszawie.

5. Rola historyczna Naczelnego Komitetu Narodowego. Rola historyczna N. K. N. związana jest w gruncie rzeczy z rolą Le-gjonów Polskich. Podstawa polityczna, na której powstał powoli poczęła się z pod niego usuwać. Oparcie sprawy polskiej o Au-strję i Habsburgów, naturalne i zrozumiałe w chwili wybuchu wojny światowej dla tych co tworzyli Legjony i N. K. N. nastręczało coraz liczniejsze wątpliwości w miarę jak Austrja objawiała coraz mniej siły w woj-