Magazyn6901

3

NACJONALIZM — NACZELNY KOMITET NARODOWY

lizmu. Po rewolucji 1905 w okresie nawrotu za Stołypina („Wskutek wprowadzenia w Rosji nowego stanu rzeczy — oświadczył on w mowie z maja 1908 — podniosła się tutaj fala innej niż biurokratyczna reakcji: reakcji rosyjskiego patrjotyzmu, rosyjskiej świadomości narodowej; ta reakcja usadawia się obecnie wśród różnych warstw obywatelskich społeczeństwa; dawniej rzeczą rządu było jedynie bronić posiadłości i historycznych praw Rosji zwierzchniczki; teraz to się zmieniło: teraz dąży monarcha do odbudowania zburzonego gmachu rosyjskiej świadomości narodowej") ujawnia się już wyraźny nacjonalizm rosyjski.

W czasie wojny światowej i bezpośrednio po niej, w związku z zasadą stanowienia narodów o sobie i tworzenia państw narodowych, nacjonalizm rozpowszechnia się i staje się w wielu państwach kierunkiem przewodnim, a w niektórych przeobraża się w zjawiska, wkraczające już poza pojęcie nacjonalizmu, jak faszyzm we Włoszech 1 nacjonal-socjalizm w Niemczech.

Literatura: Hayem CarlUm I.: Kitsays on Nalional.sm. \ew York 1926, (przekład niemiecki) Leipzig 1929. — Ten&e: The histo-rical cDolution of modem Nationalism. Alew York 1931. — Hoehtsch O.: Hussland. Berlin 1913. — - Johannet A.; Le Prtncipe des Nationalitśs. Paris 1918. — Loreł M.: itaija współczesna. Rzym 1932. — Maur ram Ch.s Enąulle tur la Monarchie. Parts 1924. — Mont<mqu£ou Lśon de: Let originet et la doctrine de l'Action Franęaise. Paris 1918.    W*(baraki

Roman: Naródjednostka i klasę. Warszawa 1926. — Yauamard M.: En gul te sur le Nationalisme. Paris 1923. — Vialałoux J. La doctrine cathohęue et Vćcole de Maarras. Lyon 1927.

Stanisław Stroński.

Naczelny Komitet Narodowy.

i. Geneza Naczelnego Komitetu Narodowego.

2.    Powstanie Naczelnego Komitetu Narodowego.

3.    Pierwszy rok. 4. Okres drugi: od sierpnia 1915 do

września 1917.    5 Rola historyczna Naczelnego

Komitetu Narodowego.

1. Geneza Naczelnego Komitetu Narodowego. Naczelny Komitet Narodowy, w popularnym skrócie: N. K. N., był organizacją politycznych sił polskich zaboru austrjackie-go, zawiązaną po wybuchu wojny światowej dla walki o wskrzeszenie państwa polskiego.

Dwa czynniki, odrębne choć bliskie sobie, wywołały powstanie N. K. N. Był on z jednej strony następstwem półwiekowej polityki, prowadzonej przez przedstawicielstwo polskie w Austrji. Swobody narodowe, samorząd w wielu dziedzinach życia społecznego i poważne wpływy na bieg spraw ogólnopaństwowych zawdzięczali Polacy niepisanemu ale faktycznemu układowi z dynastją habsburską, ściślej z Franciszkiem Józefem. Już od 1863 przyjmowało się obustronne przekonanie, że na wypadek zatargu wojennego Austro-Węgier z Rosją Polacy przerzucą swoje wpływy i siły, nie tylko w Galicji, na pomoc Austrji, ta zaś poruszy sprawę polską w sensie międzynarodowym, dążąc do połączenia przynajmniej Galicji z Królestwem Kongresowem w jakiejś bliżej nieokreślonej postaci państwowej. Wprawdzie od około 1907 polityka antypolska Prus i wywołane przez nią próby ugody z Rosją podważyły ową tradycję „sojuszu" polsko-habsburskiego, ale nie zdawał sobie z tego dość jasno sprawy ani Wiedeń, ani Galicja. Oświadczanie się Kola Polskiego przy dynastji podczas konfliktów bałkańskich i stała przynależność Polaków (włącznie z przedstawicielami stronnictwa narodowo-demokratycznego) do większości rządowej, wywoływały wrażenie tradycyjnej jednolitości społeczeństwa.

To też było objawem naturalnym, że po wybuchu wojny polskie koła polityczne w Austrji dążyły do uwieńczenia uświęconego programu skupieniem wszystkich sił narodu przy boku cesarza dla dopomożenia do zwycięstwa i do odebrania jak największego obszaru ziem polskich z pod władzy rosyjskiej. Jeśli ludność polska miała ponosić największe ofiary, pełniąc służbę wojskową w c. i k. armji, rzeczą polityków było uzyskanie za te ofiary zapłaty w formie wskrzeszenia państwa polskiego.

W ybuch wojny zaskoczył polityków w czasie wakacyjnych wywczasów; nie zdołali oni w tej chwili wystąpić zbiorowo, ani nawet przygotować takiego wystąpienia przez odpowiednie układy. Obowiązek ten ciążył na prezesie Koła Polskiego w Wiedniu Juljuszu Leo, energicznym prezydencie m. Krakowa i profesorze Uniwersytetu Jagiellońskiego.

Kiedy Leo zaczął narady z kierownikami polityki austro-węgierskiej, zaszły doniosłe wydarzenia, które sprawę zorganizowania politycznego przedstawicielstwa społeczeństwa uczyniły jeszcze bardziej naglącą. W dniu 6 sierpnia 1914 Józef Piłsudski wkroczył z oddziałami strzeleckiemi do Kongresówki ogłaszając, że czyni to w porozumieniu z powstałym w Warszawie taj-

1*