DSC40

nien być tak wiarygodny, tak umiejętnie musi opanować sztukę argumentacji, konstruowania przemówień oraz ich wygłaszania, że jego działanie powinno mu zjednywać poklask, zaufanie i powszechną aprobatę. Problemy, jakimi zajmowali się sofiści, wynikały z życia społeczno-politycznego, nie były zagadnieniami ściśle filozoficznymi. Nikt nie roztrząsał dowodów na istnienie bogów. Protagoras z Abdery (ur. ok. 485 r. p.n.e) mówił wręcz: Nie wiem, czy Bogowie istnieją, czy nie, zagadnienie jest niejasne, a życie ludzkie jest zbyt krótkie². Trzeba żyć, a w życiu, zwłaszcza politycznym, mniej chodzi o dojście do prawdy, niż o to, by sprawić, że społeczność przyjmie za prawdopodobne jakieś określone twierdzenie. Dla Protagorasa miarą wszechrzeczy był człowiek. Erystykę, sztukę prowadzenia sporów, sofiści traktowali jako rozumowanie stwarzające pozory prawdy w celu udowodnienia fałszywego twierdzenia. Protagoras z Abdery jako pierwszy uważał, że w każdym zagadnieniu można przemawiać „za” i „przeciw” określonej tezie. Obok sztuki przekonywania sofiści uczyli sztuki przemawiania, dbając o jego praktyczną skuteczność. Za mistrza wymowy uważano Empedoklesa z Akragas, którego uczniem był słynny Gorgiasz z Leontinoi, twórca artystycznej prozy retorycznej. Nauka dialektyki, a następnie cała szkoła retoryczna, była skupiona nie tylko na technice wygłaszania mów, ale również na zaopatrzeniu ich w stosowną treść i argumentację. Hippiasz z Elidy, dbając o edukację podległych mu chłopców, przekazywał im wiedzę z zakresu arytmetyki, astronomii, geometrii i teorii muzyki. Zajmował się także mitologią, biografistyką, genealogią, czyli — naukami humanistycznymi. Wybitny historyk Tukidydes z Aten i wielki tragik Eurypides, obaj uczniowie sofistów, zgadzali się z mistrzem Gorgiaszem, gdyż twierdzili, że dobrze jest oddawać się filozofii, ale w miarę i tylko na tyle, na ile to służy ukształtowaniu umysłu, czyli — dobremu wykształceniu. Hołdując Ipoglądowi, że ustrój, moralność i prawa są tylko wynikiem umowy społecznej, same zaś nie mają żadnej wartości, skłaniali się ku relatywistycznemu widzeniu świata, tj. twierdzeniu negującemu istnienie absolutnego dobra, uzależniając je od punktu widzenia przeprowadzającego dowód. Dzięki działalności sofistów wyodrębniło się siedem sztuk wyzwolonych, w skład których wchodziły: gramatyka, dialektyka, retoryka, astronomia, arytmetyka, geometria i muzyka. Dzięki nim wzrosło również znaczenie nauk humanistycznych i nastąpił umowny podział na nauczanie początkowe i średnie. Cała wiedza wyrastająca poza opanowanie umiejętności czytania, pisania i rachunków należała do edukacji na poziomie średnim.

Adwersarzem sofistów był wielki filozof grecki Sokrates (469-399 r. p.n.e.V Jego krytyka dotyczyła dwóch zasadniczych kwestii. Zarzucił sofistom pomi-

no sporty i ćwiczenia gimnastyczne) prowadzonym przez gimnazjarchę. Nad. zór nad gimnazjonami i palestrami sprawowali państwowi urzędnicy zwani sofronistami.

Efebia, czyli służba wojskowa, była ukoronowaniem edukacji Aleńczyka, aczkolwiek obowiązkowa stała się dopiero po klęsce Greków, których poko-nał Filip II Macedoński pod Cheroneą w 338 r. p.n.e. W pierwszym roku trwania efebii młodzi ludzie nabywali umiejętności władania bronią, kolejny -był przeznaczony na obozowanie, pilnowanie twierdz, marsze wojskowe. Po ukończeniu efebii miody Ateńczyk stawał się pełnoprawnym obywatelem i otrzymywał prawo udziału w zgromadzeniu ludowym.

Do edukacji dziewcząt ateńskich nie przykładano specjalnej wagi. Nie i istniały dla nich szkoły, a wiedzę czerpały przede wszystkim z przekazów rodzinnych, głównie od matek. Ich umiejętności dotyczyły przede wszystkim spraw domowych: przędzenia wełny, lnu, konopi, szycia, tkania, gotowania, śpiewu i gry na instrumencie, dbały także o czystość i porządek. Wyższe wykształcenie nigdy nie stawało się udziałem kobiety ateńskiej z dobrego domu. Ateńczyk uważał publiczny występ kobiety za rzecz zdrożną.

SOFIŚCI I SOKRATES

Przeobrażenia gospodarcze, jakie stały się udziałem Aten po zwycięskich wojnach z Persami, doprowadziły do rozwoju gospodarczego na niespotykaną dotąd skalę. Efektem tego był rozwój kultury i sztuki. Dla Aten V w. p.n.e. był okresem świetności, a żyjący w tym czasie artyści, filozofowie, pisarze i historycy, tacy jak Sofokles, Eurypides, Fidiasz, Tucydydes, Herodot i Ary-stofanes, znaleźli tam warunki sprzyjające rozwojowi ich twórczości w różnych dziedzinach kultury. Zwycięstwo nad Persami było początkiem walki ateńskiej arystokracji o zachowanie swego status quo, związanego z poglądem

0    wrodzonej cnocie, odróżniającej elitę państwa od innych obywateli. Zwolennicy poglądów konserwatywnych uważali, że cnoty nie da się nikomu wpoić, bowiem stanowi ona biologiczne wyposażenie potomków arystokracji. Nato-j miast demokraci twierdzili, że natura wyposażyła wszystkich ludzi mniej! więcej w jednakowe zalety umysłowe i moralne, zatem należy je pielęgnować

1    rozwijać poprzez wiedzę i nauczanie. Cnoty można się więc nauczyć.

Wraz z rozkwitem gospodarczym i kulturalnym w Atenach pojawiła się j grupa nauczycieli, których określano mianem „sofiści” (nauczyciele mądrości).] Celem ich działalności było wykształcenie i wychowanie działacza polityczne-go, bowiem Ateńczycy uważali sprawowanie władzy za najwłaściwsze dla nich zajęcie. Sofiści uczyli za pieniądze sztuki wymowy, umiejętności przedstawiania i uzasadniania swoich poglądów, niezbędnych dla sprawowania władzy, przekazując wiedzę i umiejętności, które miały gwarantować przyszłemu politykowi skuteczność działania. Innymi słowy, uczeń sofistów powi

² Tamże, s. 92.

14