DSC53

przypominało biskupom, aby przy każdym kościele powstała szkoła, k uchwał soborowych zezwolono również na nauczanie gramatyki łacin przy niektórych kościołach na terenie diecezji. Decyzje te umożliwiły p₀J nie szkół parafialnych.

W XII-XV w. istniały w Polsce trzy typy szkół parafialnych; szkoły pod całkowitym nadzorem Kościoła, usytuowane przeważnie na wsiach; s& prowadzone przez samorządy miejskie oraz zakłady prowadzone wspA przez samorząd miejski i władze duchowne. Wszystkie były nadzorom przez Kościół, który zatwierdzał nauczycieli. Zgodnie ze standardami obo* żującymi w szkole katedralnej, która kształciła duchownych, powinien K realizowany program trmum i quadrivium, uzupełniony studiowaniem Pij, Świętego, pism Ojców Kościoła oraz liturgii kościelnej: w praktyce tylkoif które z tych szkół przestrzegały powyższych ustaleń. Większość realizowj programy znacznie okrojone. Program szkół parafialnych był oparty na pnj sach synodu akwizgrańskiego; obejmował nauczanie na poziomie elemei nym: czytania, pisania, lektury Psalmów, śpiewu kościelnego, obliczania] lendarza i początków gramatyki łacińskiej. Uczniowie szkół, po zapozną się z alfabetem, uczyli się modlitw, Psalmów, gramatyki łacińskiej i „Dw chów” Katona. Uczono również elementów rachunku oraz sztuki kancelaw (sporządzanie dokumentów, listów itp.).

Gramatyki łacińskiej, naczelnego przedmiotu w szkole średniowiecza uczono metodą pamięciową. „Wykucie” na pamięć skomplikowanych n językowych sprawiało uczniom wiele trudności. W polskich szkołach pal nych w XV w. wykorzystywano podręczniki nie tylko autorów zaćhm lecz także rodzimych, np. Wojciecha Jastrzębca i Wacława z Obornik. 1

Dialektyka, kolejny przedmiot cyklu trmum, w szkole polskiej nie zim uznania, natomiast popularnością cieszyła się nauka retoryki, traktowana! jak sztuka kancelaryjna. Jej nauczanie było przygotowaniem nie tylko do da łalności duszpasterskiej, ale także do wykonywania czynności notarialni pisarzy miejskich i dworskich. Przy okazji nauczania retoryki dołączano pi stawy prawa krajowego i kanonicznego.

Przedmioty kwadrywialne: astronomię i arytmetykę łączono w tzw. kij put, czyli rachubę czasu i obliczanie świąt ruchomych oraz kalendarza! cielnego. Podobnie obchodzono się z muzyką, praktycznie nauczając śpiei kościelnego. Lektury szkolne były jednym z niewielu środków dydaktyczni w szkole średniowiecznej. Poza wspomnianymi „Dystychami” Katona w szl le polskiej czytywano lektury religijne i historyczne, w tym „Kronikę” w centego Kadłubka.

Nauczyciel szkoły parafialnej otrzymywał zapłatę w gotówce lub w ni rze. Lepiej honorowani za swoją pracę byli nauczyciele szkół kaledralnfj Obdarzeni beneficjami kościelnymi cieszyli się szacunkiem społecznym. ]

Sytuacja ucznia szkoły średniowiecznej była trudna nie tylko ze względu na fakt pobierania nauki w języku łacińskim, ale również z uwagi na stosowane surowe środki wychowawcze — rózgi i inne. Surowość dyscypliny i wiara w jej stosowanie była kanonem wychowawczym szkoły średniowiecznej.

WYCHOWANIE STANOWE

Osłabienie potęgi Arabów w Hiszpanii i na Sycylii otworzyło nowe perspektywy zarówno w wymianie handlowej, jak i rozwoju cywilizacyjnym. Feudałowie świeccy i duchowni, właściciele olbrzymich dóbr ziemskich, osadzali na nich ludzi wolnych, oddając im w dzierżawę ziemię, dbali o zaspokojenie elementarnych potrzeb, nakładając umiarkowane ciężary. W tym procesie wzrastała zamożność zarówno panów feudalnych, jak i chłopów. Z czasem ludność zakładała miasta i osady, tworząc nowe skupiska. Zjawisko to zostało nazwane kolonizacją. Stabilizacja ekonomiczna i polityczna umożliwiała rozwój handlu zarówno wewnętrznego, jak i zagranicznego. Ożywienie gospodarcze spowodowało rozwój miast, a co za tym idzie — powstanie grupy rzemieślniczej i kupieckiej, rekrutującej się z mieszczan, i tam osiadłej.

Wraz z rozwojem ekonomicznym wykrystalizowały się stany, różniące się zakresem wykonywanych zajęć, uprawnień i zwyczajów. Wyprawy krzyżowe przyczyniły się do rozwoju rycerstwa. Rozwój miast i produkcji rękodzielniczej doprowadził do wytworzenia się stanu rzemieślników, skupionych w cechach. Życiem politycznym kierowali królowie i książęta. Stan duchowny kierował się własnymi prawami. Dziełem wychowania młodzieży kierował Kościół. Duchowieństwo patronowało rozwojowi życia kulturalnego Europy. Spoiwem różnojęzycznych społeczeństw była religia chrześcijańska. Kontakty chrześcijan ze światem arabskim wpłynęły na ożywienie życia umysłowego, wzbogacenie kultury. Zmiany dotyczyły również modelu wychowania. Do największego rozkwitu doszło wychowanie rycerskie.

We wczesnym Średniowieczu rycerz był człowiekiem siły. Sile mięśni zawdzięczał zwycięstwo, powodzenie u kobiet, autorytet. Przykładem wczesnośredniowiecznego rycerza był Roland, poddany Karola Wielkiego, wsławiony „Pieśnią o Rolandzie” ze schyłku XI w. W czasach późniejszych w wychowaniu rycerskim zadbano również o ukształtowanie innych cech. Siła mięśni, aczkolwiek potrzebna, była niewystarczająca. Poza nią niezbędne były: obycie dworskie, służba Bogu, panu i damom. Siedmiu sztukom wyzwolonym, przynależnym Kościołowi i uczonym, przeciwstawiło rycerstwo siedem cnót: jazdę konną, pływanie, strzelanie z łuku, łowy, grę w szachy, szermierkę i poezję. Wychowanie rycerskie było realizowane na dworach pod okiem mężnego

40

41