DSC71

Biblia, a katechizm napisany przez Lutra miał ułatwiać poznanie zasad Marcin Luter, spostrzegłszy nieprzewidziane skutki swojego wystąpień • dał odezwę „Do burmistrzów i rajców wszystkich miast w Niemczech -r winni zakładać i utrzymywać szkoły chrześcijańskie”, w której nawołjL* utrzymywania szkół i zadbania o stan nauczycielski. Zadaniem szkól • wykształcenie takich ludzi, którzy umieliby znaleźć się w życiu dorojL wychować potomstwo i zapewnić egzystencję rodzinie. W szkołach po^ się kształcić wszystkich, ażeby umieli czytać Pismo Święte w języku niei^ kim, łacińskim, greckim i hebrajskim. Żądał bezwarunkowego istnienia Ł w każdym mieście, obowiązkowego uczęszczania doń dzieci, łagodnego towania uczniów; szkoły nie powinny być więzieniami i jaskiniami, a nai^ ciele tyranami i mistrzami od kija¹. Miastom powinno bardziej zależeć | nauczycielach aniżeli na księżach. Żaden człowiek, który wcześniej nic ty nauczycielem, nie mógł, zdaniem Lutra, zostać pastorem. Najważniejsi przedmiotem nauczania miała być religia, potem należało opanować umieją ność czytania i pisania. Nauczanie języków miało być realizowane poprze ćwiczenia praktyczne i lektury. Stan nauczycielski stanowił dla Lutra przed miot szczególnego szacunku. Uważał, że jest to stan najważniejszy, najsik chetniejszy i najużyteczniejszy, chociaż dziesięcioletni pobyt w zawodzie, jeg zdaniem, wyczerpywał limit możliwości skutecznej dydaktyki. Z czasem z& ganizowano szkolną naukę katechizmu dla dzieci z warstw ludowych. Powst* wać zaczęły przy kościołach szkółki, w których kościelni uczyli katechizm czytania i pisania, czasami rachunków. Była to pierwsza zapowiedź koniec* ności utrzymywania szkoły ludowej w celach edukacji religijnej. Reformacji położyła nacisk na potrzebę opanowania umiejętności czytania w języku ty czystym. Spory religijne obudziły potrzebę wykształcenia w szerszych warstwach społeczeństwa. Obowiązek samodzielnego czytania Biblii i poznana katechizmu w języku ojczystym sprawił, że w krajach protestanckich stosunkowo prędko przekształcił się on w język literacki.

Współpracownikiem Lutra był Filip Melanchton (1497-1560), który przyczynił się do pogodzenia ideologii humanizmu z reformacją, czego konsekwencją było uznanie zasadności i przydatności wiedzy klasycznej dla religii Melanchton był autorem saskiej ordynacji szkolnej (.sachsisclie Schulordnuą\ która przewidywała podział średniej szkoły na trzy dwuletnie klasy, w których uczniowie kolejno zgłębiali tajniki języka łacińskiego, retoryki i logiki. We-dług tego modelu założono gimnazja w Elblągu i Gdańsku.

Klasyczne gimnazjum humanistyczne stworzył Jan Sturm (1507-15891 rektor szkoły w Strasburgu. Celem gimnazjum Sturma było opanowanie przez uczniów pięknej wymowy oraz znajomości religii. Pobożność rozumna i wymowna była realizowana w toku dziesięcioletniej nauki. Każda klasa trwała rok, co oznaczało zniesienie dotychczasowej dowolności pod tym względem. Sturm opracował w detalach program dla każdej klasy. Absolwent gimnazjum znakomicie posługiwał się językiem Cycerona, miał perfekcyjnie opanowaną retorykę. Program szkoły był ograniczony do religii, łaciny, greki, logiki i lektury utworów autorów klasycznych. W klasach najniższych X i IX uczono podstawowej znajomości łaciny, przy czym na tym etapie nauczania wolno było jeszcze używać języka ojczystego przy tłumaczeniu zasad gramatycznych. Wiele czasu poświęcano nauce słówek i zwrotów łacińskich. W ciągu sześciu lat nauki w gimnazjum Sturma uczeń musiał opanować 20 tys. słów i zwrotów łacińskich. Od VIII do V klasy studiowano gramatykę łacińską z wykorzystaniem łatwiejszych utworów literatury klasycznej. Przedmiotem nauczania od klasy IV była prozodia, czyli nauka o budowie wiersza. Ponadto rozpoczynano kurs greki; począwszy od alfabetu, skończywszy na gramatyce. Czytano dzieła Arystotelesa, Platona i Demostenesa. Erudycji w wymowie nabierano podczas popisów oratorskich i dyskusji na tematy filozoficzne. W szkolnym teatrze wystawiano dramaty starożytne Sofoklesa, Eurypidesa, Arystofanesa. W Strasburgu po raz pierwszy wprowadzono zwyczaj zdawania egzaminów, aby uzyskać promocję do następnej klasy. Gimnazjum Sturma zyskało dużą popularność. Około 1578 r. zakład liczył kilka tysięcy uczniów. Polacy licznie odwiedzali zakład w Strasburgu, między innymi Jan Zamoyski, Adam Konarski, późniejszy biskup krakowski, Stanisław Drohojowski, kasztelan przemyski, Jan Mączyński, autor słownika polsko-łacińskiego. Gimnazjum Sturma stało się wzorem dla luterańskiego gimnazjum w Toruniu.

SZKOLNICTWO RÓŻNOWIERCZE W POLSCE

Reformacja, jako nurt humanizmu, odbiła się szerokim echem w Rzeczypospolitej szlacheckiej. Na terenie Polski zaistniały trzy jej odłamy: luteranizm. kalwinizm i arianizm. Jako pierwsze pojawiły się wpływy luterańskie, przywiezione z Europy zarówno przez mieszczaństwo niemieckie, jak i przez licznie podróżującą szlachtę polską. Na rozwój reformacji wpływał także mecenat króla, biskupów i magnatów i choć Zygmunt Stary zdecydowanie przeciwstawiał się nowinkom religijnym, jego syn Zygmunt August wykazał bardziej tolerancyjną postawę w tej materii. Znaczny rozwój szkolnictwa różnowier-czego w Polsce był konsekwencją obniżenia się poziomu naukowego Akademii Krakowskiej w drugiej połowie XVI w. Przeminął bowiem czas jej świet-

76

77

1

F. Majchrowicz: „Historia...", s. 92.