DSC 78

o tradycjach egipskich, który szczególnie poprzez klasztory prowansalskie oraz dzieła Kasjana i Benedykta zaważyć miał głęboko na rozwoju zachodniego życia mniszego, krystalizuje się na Zachodzie, i to już od IV—V wieku, kierunek inny, bliższy znacznie reprezentowanemu na Wschodzie przez Bazylego. Będzie on związany ściśle z biskupami i tym samym o wiele bardziej zaangażowany bezpośrednio. na codzień w życie społeczności chrześcijańskich. Stosunki biskupów z mnichami w pierwszych generacjach nie zawsze układały się najlepiej. Kasjan przytacza krążącą wśród ,.samotnik ów” maksymę, która dosadnie charakteryzuje ich obawy: ..Uciekaj jak najdalej od kobiet i biskupów.” Wydaje się. że w przypadku biskupów chodziło tu nie tylko o zagadnienie kontroli przełożonych gmin chrześcijańskich także i nad mnichami, ale również o szerszy problem integracji mnichów w życie tych gmin i ustalenie ich miejsca w gminach. To samo wskazuje już na doniosłość poruszonego w tej chwili tematu.

Między innymi wiąże się on od razu z problemem wzajemnego stosunku mnichów i kleru. Monastycyzm był w początkach zjawiskiem „świeckim” w sensie zarówno rekrutacji, jak i ustalającej się w obrębie grupy mniszej hierarchii. O ile podstawą do wyróżnienia kleru od ogółu chrześcijan były udzielane mu święcenia, niższe, wyższe czy biskupie, o tyle w społeczności mniszej liczyło się oso-b.ste życie duchowe, stopień świętości. W stosunku do tych wartości posiadanie czy brak święceń były rzeczą drugorzędną. Ojcem, opatem, na pustyni czy w klasztorze, zostaje się — jak głoszą mistrzowie życia mniszego i reguły — nie na podstawie autorytetu święceń, ale wartości innego rzędu, charyzmatów.

Od IV wieku w organizującym się i wzrastającym liczebnie Kościele nabrzmiewał — jak pamiętamy — problem żyda wyodrębniających się powoli z ogółu ludności grup duchowieństwa. Wcześnie zrodziła się myśl wykorzystania doświadczeń wspólnot mniszych dla zorganizowania wspólnego żyda kleru przy danym kościele. Pierwszym, o ile wiemy, biskupem, który tego rodzaju program podjął, był już w połowie IV stulecia Euzebiusz, biskup Ver-celli w Piemoncie. Po osobistym zapoznaniu się na Wschodzie około 355 r. z pierwszymi grupami mnichów usiłował on przenieść ich doświadczenia na własny teren i prowadzić wraz ze swym klerem podobny rodzaj życia wspólnego. Niestety niewiele wiemy o losach tego eksperymentu, podobnie jak i o związanym ze św. Ambrożym klasztorze mediolańskim, o którym wspomina Augustyn w cytowanej wyżej rozmowie.

Doświadczenia, przykład życia i myśl Aureliusza Augustyna z afrykańskiej Tagasty (354—430) wywrzeć miały" olbrzymi wpływ na rozwój monastycyzmu zachodniego w kierunku wiązania go z kościołami, a tym samym społecznościami ludzkimi i ich potrzebami. Intensywnie prowadzone w ostatnich latach badania nad Augustynem uwypuklają coraz silniej znaczenie w jego życiu i doktrynie ideału wspólnego życia chrześcijańskiego, ideału pierwszej gminy jerozolimskiej. Zamiłowanie Augustyna do życia wspólnego widoczne jest, jak widać z Wyznań, jeszcze w okresie przed chrztem, kiedy to omawia z przyjaciółmi projekty wspólnego ascetycznego życia w dążeniu do zdobycia prawdy i mądrości. Pamiętamy z rozmowy przytoczonej w Wyznaniach, jakie znaczenie dla samej decyzji chrztu miały wiadomości o klasztorach. Po chrzcie na Wielkanoc 387 r. Augustyn powraca do Tagasty i tam od razu zamienia dom rodzinny na klasztor, w którym wraz z przyjaciółmi podejmuje wspólne życie, łącząc pracę intelektualną z modlitwą. Nim jednak zespół zdołał okrzepnąć, Augustyn musiał go opuścić. Na żądanie ludu wyświęcony został w 391 r. na kapłana i przeniósł się do miasta Hippony, siedziby biskupa. Tu w 395 r. lud obrał go biskupem.

W latach 391—395 Augustyn usiłuje kontynuować dawny rodzaj życia klasztornego w grupie przyjaciół, łącząc go z rosnącymi obowiązkami duszpasterskimi. Doświadczenia tych kilku lat dają Augustynowi podstawę do stworzenia klasztoru, w którym grupuje wokół swej osoby cały kler Hippony. Zachowane teksty dwóch kazań Augustyna dają bliższy nieco wgląd w realizację jego monastycznego programu. Cały nacisk położony tu jest na wartość życia wspólnego na wzór grupy jerozolimskiej. Mówiliśmy już poprzednio, jak w ujęciu Augustynowym moment zespolenia się w braterskiej jedności z grupą stanowi zasadniczą cechę życia mniszego. Warunkiem realizacji takiej jedności jest wspólnota dóbr i duch ubóstwa. Augustyn tak dalece uważał tę wspólnotę za

6 81