DSC05 (6)

148 I Substancjo o działaniu zbliżonym do wltnmli

(lżono, te dzienne dawki na poziomie 100 mg na kilogram masy ciula ,j, i do 3 g dla dorosłych si) stosowane z pozytywnym skutkiem i bez nickor, ‘ nych ubocznych objawów. W praktyce klinicznej stosowana jest wyl^, L-karnityna, albowiem, jak się przypuszcza, D-izomer może przeszkód * w przejawianiu normalnej fizjologicznej aktywności L-formy.

6.4. Wielonienasycone niezbędne kwasy tłuszczowe (WNKT)

Do wielonienasyconych niezbędnych kwasów tłuszczowych (dawniej okres lanych jako witamina F) zaliczane są te kwasy tłuszczowe, których organizm zwierzęcy nie wytwarza w ogóle lub produkuje w ilościach niewystarczający^ dla zapewnienia wzrostu, rozwoju i normalnego przebiegu wielu procesów fizjologicznych.

Niepożądane skutki niedoboru WNKT obserwowano u ludzi, wielu zwie rząt, owadów, a nawet mikroorganizmów. Pierwsze doniesienia o niezbędności tych kwasów dla zwierząt pochodzą z końca lat dwudziestych naszego stulecia A zatem w pokarmie muszą być obecne pewne wielonienasycone (z dwoma, trzema lub czterema wiązaniami podwójnymi) kwasy tłuszczowe. Znajdują się one głównie w tłuszczach roślinnych, czyli olejach. Z tych egzogennych polienowych kwasów tłuszczowych powstają w organizmie zwierzęcia tzw eikozanowe kwasy tłuszczowe o 20 atomach węgla, np. kwas arachidonowy a te z kolei są prekursorami ikozanoidów, takich jak prostaglandyny, trombo-ksany i leukotrieny.

Do egzogennych, polienowych kwasów tłuszczowych należą kwasy: linolowy (z dwoma wiązaniami podwójnymi), linolenowy (z trzema) i arachidonowy (z czterema wiązaniami podwójnymi). Wzory strukturalne, nazwy i sposoby określania pozycji wiązań podwójnych przedstawiono na rysunku 6.3.

Inne kwasy tłuszczowe, poiienowe o 20, 22 czy 24 atomach węgla, mogą się tworzyć z nienasyconych kwasów tłuszczowych zbudowanych z 18 atomów węgla i zawierających jedno, dwa lub trzy wiązania podwójne. Dzieje się to w wyniku wydłużania (elongacji) łańcucha węglowego. Godnym podkreślenia jest fakt, że niemal wszystkie występujące w przyrodzie poiienowe kwasy tłuszczowe są cis-izomerami w odniesieniu do wszystkich wiązań podwójnych znajdujących się w ich cząsteczkach.

Wyższe kwasy tłuszczowe z jednym podwójnym wiązaniem, a więc kwas palmitoolejowy (co 7, 16:1, A⁹) i kwas olejowy (albo oleinowy) (co 9, 18:1, A⁹), nie mówiąc już o wyższych kwasach tłuszczowych nasyconych, są związkami endogennymi, albowiem organizm zwierzęcy ma zdolność desaturacji odpowiedniego nasyconego kwasu tłuszczowego w pozycji A⁹. Inaczej ma się

Rys 6.3. Wzory strukturalne i nazwy egzogennych, polienowych kwasów tłuszczowych

■) kwas linolowy (<u 6.18 2. A^9,tl): b) kwas linolenowy (nr 3. 18 3.    c) kwas

arachidonowy (uj 6. 20:4, J^s'^{ij 1}'¹*), gdzie: co oznacza atom węgla grupy metylowe) na przeciwległym w stosunku do grupy karboksylowej końcu łańcucha węglowego np 16:3 oznacza, z ilu atomów węgla zbudowany jest łańcuch i ile wiązań podwójnych występuje w cząsteczce: d^{5-1 J-ls} oznacza pozycje wiązań podwójnych, licząc od karboksylowego końca łańcucha węglowego

rzecz z wiclonienasyconymi kwasami tłuszczowymi, np. z kwasem linolowym, który nie jest w organizmie człowieka czy zwierzęcia wytwarzany, a jako niezbędny do życia musi być w odpowiedniej ilości dostarczany ludziom i wielu gatunkom zwierząt z pokarmem. Jednakże kwas arachidonowy może u większości ssaków powstawać z kwasu linolowego. A zatem przy wystarczającej podaży kwasu linolowego nie ma potrzeby zaopatrywania organizmu w kwas arachidonowy. Egzogenność kwasów: linolowego, linolenowego i arachidono-wego wynika z faktu, że zwierzęta, w odróżnieniu od roślin, nie mają zdolności wprowadzania wiązania podwójnego dalej niż do pozycji A⁹, licząc od grupy karboksylowej. Rośliny taką zdolnością dysponują i dlatego mogą syntetyzować poiienowe kwasy tłuszczowe z wiązaniami podwójnymi w pozycjach nie tylko A⁶ i A⁹, lecz również A¹² i A^is.

Funkcje biologiczne egzogennych kwasów tłuszczowych są rozliczne, aczkolwiek niezbyt precyzyjnie określone, z wyjątkiem ich znaczenia jako prekursorów prostaglandyn i leukotrienów. Wiadomo też, że WNKT występują w różnych strukturach komórkowych i determinują utrzymanie odpowiedniej struktury błon mitochondrialnych.

U ludzi niedobór egzogennych kwasów tłuszczowych wywołuje zmiany skórne i upośledzenie transportu lipidów. Objawy takie zaobserwowano przede wszystkim u dzieci. Podawanie egzogennych kwasów tłuszczowych w ilości kilku gramów dziennie zapobiega ich niedoborowi Zwiększenie udziału wielonienasyconych kwasów tłuszczowych w ogólnej puli spożywanych tłuszczów, a to oznacza po prostu większą konsumpcję olejów roślinnych, zmniejsza stężenie cholesterolu w surowicy krwi, a zwłaszcza jego tzw. niedobrej postaci, tj. LDL. W efekcie obniża się ryzyko wystąpienia miażdżycy i choroby niedokrwiennej serca.