DSC�60

fc.lwościa religii politeistycznej. a realizuje -się w całej pełni

wykrystalizowaniem się atrybutów moralnych w Ligiach monoteistycznych. Co się tyczy wszechwiedzy. Far-nell przyznaje, że w formie wiedzy czy modrość przypisywana jest bóstwu „także na niższych szczeblach cywilizacji , ale ze .dużo może upłynąć czasu, zanim osiągnie się jasne pojmie wszechwiedzy jako podstawowego atrybutu i uzdolnienia bóstwa wyższego rzędu. W niektórych religiach politeistycznych ludów cywilizowanych nie napotykamy wszechwiedzy czy też nawet jakiegoś wyższego stopnia wiedzy w sensie atrybutu każdego poszczególnego bóstwa”, i nawet u szczytu diabiny ,,wszechwie^ dza nie jest pojęciem, któremu święte teksty religii monoteistycznych przypisywałyby szczególne znaczenie”^{1 2}.

Ale już pod koniec XIX w. zaczęto odkrywać u ludów pierwotnych, a nawet u niektórych spośród najpierwotniejszych, pojęcie Istoty Najwyższej, obdarzonej atrybutem wszechwiedzy i innymi zasadniczymi atrybutami. Pojęcie to podjął Andrew Lang w sensie monoteistycznym, jakkolwiek z przeciwnego, an-tyewolucjonistycznego punktu widzenia. Co prawda Lang, interesujący się przede wszystkim krytyką ewolucjonizmu religijnego w jego klasycznym sformułowaniu danym przez Edwarda B. Tylora, mówi o wszechwiedzy, wiekuistości i wszechmocy Istot Najwyższych raczej w literackiej i polemicznej emfazie niż w sensie ściśle naukowym, co sam częściowo przyznaje — po pamiętnej dyskusji z E. S. Hartlandem³ — w przedmowie do drugiego wydania swojej książki The Making of Religion, Londyn 1900 (I wyd. 1898; III _Wyd. 1909). Ale jeśli monoteizm był u Langa raczej werbalny niż realny, to niebawem przybrał on sprecyzowaną i usystematyzowaną formę w teorii „pierwotnego monoteizmu (Urmonotheismus) ojca W. Schmidta \ teorii ma-

^lStmen!^{e pierwotne}i wiary w Boga nieskończe-“_s. _nnp * ^sprawiedUweg° - najdawniejszej formy religii

“^u rr^aniu;^{w ten sposób} ^>4 tJi-

z danymi etnograficznymi‘ ^dokt™    ** ^P°^S°^dziĆ

potwierdzenie w badaniach naukach* ^bjUWlenia powała

1

   ^byi* “

2

azywaniu monoteizmem cze-