DSC�96 (2)

lukiem Leży, grzmot — jego głosem, piorun — Lezą samym, kiedy otwiera usta, huragan — Lezą schodzącym na ziemię. Lezą jest wszędzie i w każdej chwili obecny; ma ,,długie uszy”, słyszy nawet słowa szeptane w sekrecie. Nazywany jest Muninde, czyli „Strażnik”, i wymienia się go w formułach przysiąg. W plemieniu Konde (lub Ngonde), północnego krańca jeziora Niasa, Lezą jest panem deszczu; piorun to Lezą schodzący na ziemię w gniewie; ludzie milkną wtedy albo mówią cichym szeptem, aby ich nie usłyszał i nie poraził; czasem Lezą krąży wśród ludzi w postaci lwa lub węża, żeby przekonać się, co robią. „A kto krzywdzi sierotę, niech się strzeże: Bóg go obserwuje” ³⁰.

Mulungu, mimo swoich animistycznych implikacji, jest imieniem Istoty Najwyższej u Asenów (dolne Zambezi) i innych plemion Bantu Afryki wschodniej. Według plemienia Wanyika (Niasa) „dokądkolwiek pójdziesz, jest tam Mulungu”; „gdy tylko podniesiesz głos, Mulungu cię usłyszy”; „choćbyś się schował w dziurze, Mulungu cię dojrzy”. Shambalowie znów (w głębi wschodniego wybrzeża) mówią: „Nie możesz powiedzieć nic złego

0    swoim bliźnim tak, aby bóg (Mulungu) o tym nie wiedział”⁵¹.

U Hehew znad jeziora Rukua Istota Najwyższa, Nguluwi, jest wszechobecna i wszystkowidząca. „Kiedy robimy coś złego, on nas widzi”. Safuowie sądzą, że ich Nguruwi jest jak wiatr, ale zarazem jest tym samym co słońce, gdyż słońce jest wszędzie, jest okiem, które wszystko widzi³². Aspekt słoneczny jest szczególnie zaakcentowany u Istot Najwyższych plemion Bantu (i Bantu-Nilotów) z okolic jezior Tanganika, Wiktoria itd. U Niamwezów Istotą Najwyższą (określaną również jako Mulungu) jest Likuwe albo Likube, czyli Słońce: „Idź, dokąd zechcesz, on wszędzie jest obecny”; „w brzuchu bliźniego twego jest ciemno jak w puszczy, ale Bóg wszystko tam widzi”. U Kuliów (na wschód od jeziora Wiktorii) „Bóg (Riuba, czyli Słońce) wie wszystko”. Iiuwa, Istota Najwyższa Gaggów z Kilimandżaro, widzi każdy zły uczynek, nawet nocą ³³.

IJ Bantu z Rwandy i Urundi między jeziorem Wiktoria a jeziorem Kivu, Imana, Istota Najwyższa, jest wszechwiedząca

1    wszechobecna; widzi i wie wszystko; nie się przed nią nie ukiyje. Znajduje to swój wyraz zarówno w bardzo wielu przy-

I

40