DSC�91

nowicic w dwóch przymiotnikach: tryanika _f.o trzech twarzach” (por. awestyjskie ainika, Jaszt, 10.143; 14.9) i caturanika. ..o czterech twarzach": pierwszy stosowany był (Rig-W3.56,3) do Byka visrarupa, niezmordowanego zapładniacza krów (por. Rig-W., 3.55,19), w którym kryje się potężny stwórca, może słońce (por. Sawitri; Rig-W., 3.38,4—8) albo niebo”; drugi przymiotnik odnosił się do Waruny (Rig-W., 5.48.5), w sensie zapewne metaforycznym, a nie dosłownym. Ale i metafory mają zawsze jakąś własną rację bytu; na przykład ..czworo oczu" czy3wfć~ tWBTże Marduka miały za sobą przypuszczalnie konkretną tradycję iko-^ nograficzną (rozdz. III, 6).    ----*

W danym przypadku tradycję ikonograficzną reprezentuje Trzygłów^Mohcndzo-Darfi, Według Marshalla to trzygłowe bóstwo mogło być w rzeczywistości czterogłowe (przyjąwszy. że czwarta, niewidoczna, kryje się za trzema pozostałymi i że cztery twarze odpowiadają czterem stronom świata) w związku, być może, z czworgiem zwierząt otaczających postać boga”. Ale nie odwołując się do tej możliwości, czysto hipotetycznej, stwierdzić można, że trójgłowość 1 ezterogłowośfc stanowią ikonogra-ficznc synonimy, są homologicznymi wyrazami tego samego po^ jęcia, czyli wszystkowidzącej wszechwiedzy hnskięj, natomiast zupełnie nieuzasadniony jest pogląd Kirfi la, który chciałby dwu te typy ikonograficzne powiązać z dwoma odrębnymi kompleksa-mi ideologicznymi, wywodzącymi się z odmiennych środowisk, kulturowych *⁷.^JJa osobiście nie wierzę, aby — w zestawieniu z postaciami trzygłowymi — „te cztero- i pięciogłowe były formami specyficznymi i wywodziły się z odrębnych i odmiennych kultur” (Kirfel); nie sądzę, by wchodził tu w grę „sposób odczuwania całkowicie odmienny, ideologia wynikająca z zupełnie innej dyspozycji psychicznej”. Źródło ich jest jedno, a pierwotne wspólne środowisko — i tu ma rację Kirfel — to przedaryjska kultura Indu._vStamtąd wielogłowość, jako wyraz ikonograficzny wszystkowidzenia boskiego, przeszła może już do świata wedyj-Skiego (Waruna „o czterech twarzach”⁵⁸), a na pewno przeszła do~póżnieiszepo hinduizmu, stosując się w odmianie cztcro-głowej — do Brahmy, w trzygłowej — do_Sv”y ^;    tok

jak nagtppnig przeszła ao puddyzmu mahaianistycznego i dżi-

nizmu.

123