Dworzanin1

48

49

r:zj'zna ma być mężczyzną i twarzą i postawą i słowy. A tak przychodząc do wzrostu, tak najduję u siebie, iż ma być dworzanin ani nazbyt wielki ani nazbyt mały, bo więc obojgu temu dziwują sie ludzie prosto, 5 jako kiedy sie co przeciwko przyrodzeniu dziwno urodzi i brzydzą sic takim człowiekiem pospolicie. Wsza-koż mając na którąkolwiek stronę wyniść z miary, jeszcze lepiej żeby był troszkę przymniejszyin, niż ma przejść wielkością wszytki ludzi. Abowiem ci obrzy-io mowie, mimo to iż miewają niemal zawdy rozum tępy, bywają też niezgrabni i cięscy do każdej rzeczy, a dworzaninowi barzo tego potrzeba, iżby byl ku wszyt-kiemu ochoczy, czerstwy i sposobny. A dlatego chcę, aby miał kstalt i dobre postanowienie w ciele a członki 15 udatne tak, iżby z jego więzy znać silę, znać czer-stwość, znać chybkość było. Dopiro chcę, aby był dobrze, wy ćwiczony w tym wszytkim, co żolnierzewi umieć należy, jako w tym naprzód, aby umiał dobrze z każdą bronią, tak pieszo, jako i na koniu, a ich wszytki znal 20 i wiedział fortele, a zwłaszcza łych broni, których naj-barziej używają u dworu.. Bo iż z zamowy do bitwy przychodzi, a kto ma męskie począć sobie, musi nie pragnąć nad nieprzyjacielem mieć góry, ale także ubrano jako i on, z takowąż bronią jako i on, stawić 25 sie na placu, przeto umieć i być gotów na każdy czas do wszylkiego a nie potrzebować żadnej wymówki ani odwłoki — jest to rzecz nieprzeplacona. Acz powiedają drudzy, że natenczas zapomnią sie fortele, kiedy

o płatne czynić przydzie, ja tak powiedam: kto w czynieniu z kim zapomni sztuki, ten dobrze przedtym straciwszy serce, sam siebie zapomniał. Po umiejętności tedy z broniami chcę to mieć, żeby z luku dobrze strze-5 lal, pięknie stal za nim, dociągał i miał dobrą rozrywkę. Było też u nas pirwej we czci to ćwiczenie: za pasy chodzić a niedarmo, bo do czynienia z kim pieszo wielokroć to pomóc może. A tak mój dworzanin niechaj i to dobrze umie.

io Tu położę rycerskie prawo, które potrzeba żeby dworzanin rozumiał tak dla siebie jako dla przyja"-ciela i wiedział postępki wszytki i fortele około bitwy w szrankach, iż jeśliby samemu kiedy do tego przyszło, aby go nikt w tym podejć nie mógł. Wszakoż nie u chcę, aby do takowej pojedynkiem bitwy był chciwy, chyba gdzieby mu szło o poczciwość; abowiem mimo to iż jest wielkie niebezpieczeństwo (bo a co wiedzieć, komu kostka padnie), kto do tego bez gwałtownej przyczyny skwapliwie bieży, godzien jest, żeby sie jego to-25 warzystwa poczciwi ludzie strzegli. Ale kiedy człowiek tak daleko w tej mierze zabrnie, iż bez swej wielkiej lekkości cofnąć sie nazad nie może, tam już nielza, jedno konać statecznie swoje przedsięwzięcie ą we wszyikich rzeczach, tak przed wyjechaniem na plac, 25 jako też i na placu już będąc, nie hardzie ani zuchwale, ale śmiele a rzeźwie poczynać sobie sercem niezwyciężonym; bo ktoby chciał po daniu ręki szukać dopiro tych dróg, żeby mu sie bić nie przyszło, prawda,

4. prosto — poprosili tak. | 6. i brzydzą sie... pospolicie— dodatekG. | 10. mimo io — prócz tego. j 13. sposobny — zdatny. | 14.postanowienie.—postawa. | 15. więzy—od wieża, skhid. | 16. dopiro — tu w znaczeniu: najpierw] zaraz potem. | 19. ich wszytki znal fortele — znał wszystkie sposoby używania różnej broni.| 21. z zamowy — ze sprzeczki.| 22. męskie — po męsku. I 23. także ubruno — w takimże stroju. | 22-25. a kto ma męskie do: stawić sie na placu — dodatek G.

1. o płatne czynić — walczyć o głowę, na śmierć i życic. I 3—6. Po umiejętności tedy... do: rozrywkę — dodane przez G. Cast. o strzelaniu z liiku nic mówi. | 5. dobra rozrywka — tu: dobry sposób wypuszczania strzały z łuku. | 14. podejć — w pierwodruku: podeydż, dziś: podejść. | 22. lekkości — hańby, uszczerbku na czci. | 23. konać — dokonać, doprowadzić do końca. | 26. rzeźwie — dawna forma przysłówka, dziarsko, i 27. po daniu ręki — na znak rycerskiego rozpoczęcia wałki.

Bibl. Nar. Serja 1, Nr. 109 (Górnicki; Dworzanin polski)    4

w kt

1. biegać do kwintami — do tarczy lub manekina, órego uderzało się kopjn. Cast. wymienia wsrud g>er-

w jakich Włosi celują, walkę w pojedynkę, ujeżdżanie

i • 'i _ : i_. _    _______..i. ś ....    rtAriiid IV

50

żeby uczynił krześcijańskie, ale nie wiem jakofjy praw był zawołaniu rycerskiemu, gdyż ślacheckie słowa nigdy odmienne być nie mają, a jako skałą wiatę nie włada, tak poczciwego człowieka usty ani chmiel, ani 5 gniew, ani żal chybać nie ma. Umiejętność tedy rycerskiego- prawa wielki w tej wierze pożytek dworzaninowi przyniesie i uczyni go hamownym i ostrożnym w mowie. Takież też i- umiejętność z rozmaitemi broniami nietelko mu sie do potrzeby przygodzi, ale i do id krotochwile; abowiem bywają na dworze turnieje piesze, turnieje konne, bywa szermowanie, bywają gonitwy przed panem i oczyma wszytkich ludzi, gdzie iżby sie dworzanin dobrze popisał, musi nad to, co jest mianowane, siła umieć: musi być dobrym jezdcem, is musi koń znać, wieść ji pięknie i kstałtownie na nim siedzieć. A mimo umiejętność doskonałą w tej mie-. rze i rozumienie, jako co któremu strojewi służy, chciał-bych, aby w nim była taka pilność, jakaby go nad ludzie wysadziła i uczyniła znacznym z osobnej dziel-20 ności. A co piszą de Alcibiadc, iż miedzy któreinikoł-wiek ludźmi żył, tak sie umiał do wszytkiego przystosować, że każdy naród w tym przechodził, co było jego właściwe, tak ja też chcę, aby mój dworzanin wygrał W tym, o, co sie pokusi, przed wszytkimi i każdego 25 żeby zosobna w tym porobił, w czym sobie dank przypisuje. A tak iż Włoszy mają tę sławę, jakoby byli dobremi jezdey co sie tycze kslałtowmego toczenia ko-

1. krześcijańskie — po chrześcijańsku ' praw byl — postąpił zgodnie z... | 4. chmiel — napój, trunek | usty chybać — słowami powodować, chwiać. | 8. bo ktoby chciał po daniu ręki... do: ostrożnym w mowie — u Cast. inaczej. G. opuszcza szczegół o dwóch tchórzach z Ankony. | 9. potrzeby — walki, wojny. Rycerskie gonitwy odbywały się u nas często aż po schyłek w. XVII. Sam Gór. opisuje takie gonitwy na dworze Zyg. Augusta (Dzieje w kor. pols.). | 15. wieść ji — kierować nim. | 25. porobił — pobił, pokonał [ dank — tu: pierwszeństwo.

51

niem podług miary i czasu, k temu też jakoby do kwin-tany, do pierścienia najlepiej biegać mieli, niechajże mój dworzanin w tym wszytkim przed AÓTochy przod-kuje. Dawamy też to Niemcom, iż w kolczej nikt lepiej 5 nad nie tak dużym siedzeniem, jako i fortylini, niechajże dworzanin nie da w tym naprzód żadnemu Niemcowi. Nuż Węgrzy, którym to jest jako rzecz przyrodzona za tarczą dobrze siedzieć i mężnie gonić, niechaj i w tym mój dworzanin Węgry przejdzie tak io śmiałym potkaniem, jako dobrym ugodzeniem. Ale to jest nad wszytko, aby każdą rzecz, którą pocznie, czynił z lakiem baczeniem, żeby mu wszytko przystało, bo za tym to pójdzie, iż i radzi nań wszyscy ludzie patrzyć i jemu samemu życzyć będą, a to jako rzecz 15 droga, wie to każdy. Nie przepomnię też tu owego ćwiczenia, które u dworu nie do końca jeszcze zagasło, bo przedsię rycerskiemu rzemięslii niejako należy, jako jest kamieniem ciskanie, w zawód bieganie, skakanie i inc podobne temu, w czym sie ludzie żarkości, sile 20 i czerstwości przypatrują, a za zdarzeniem w lej mierze wnet u nich jeden chęć i miłość pozyszcze; takież i pływanie zda sie, jakoby mało użyteczne było, ano dzikich, ognistych rumaków; Francuzi górują, w walce oddziałami, bronieniu lub forsowaniu przejścia czy przeszkody, Hiszpanie w walce oddziałów atakujących rzucaniem dzid i kii! glinianych a broniących się tarczami i obrotnością koni, w gromieniu byków, rzucaniu oszczepami. Gór. w miejsce Francuzów i Hiszpanów wprowadza Niemców i Węgrów. | 4. dawamy — przyznajemy | w kolczej — W bieganiu do pierścienia. | 5. dużym siedzeniem— mocnem trzymaniem się w siodle. | 10. potkaniem — walką. | 16. które u dworu nie do końca jeszcze zugaslo — dodane przez Gór. | 17. rzemięstu należy — należy do-rzemiosła, j 19. żarkości — ognisiości, dzielności. | 20.*czerstwości — rzcźkości, dziar-skości. | 22 ano jest — a tymczasem jest to.

12

4’