DSC
55 (13)

266 Jozef Grabski

dzy czysto ziemskiej. O bogactwie znaczeń, jakie nadawano kuii. świadczy i to, że bvła atrybutem personifikacji zarówno C"nijak i Występków (miały ją m.in.: Inconstantia, Iustitia. Pruden-tia, Temperantia, Vanitas, Sapientia), a także nauk: Teologii, Qe-ometrii, AatmLogii, Astronomii, czy._wreszcie -Ozasu -i Plękrią ⁴i^ Przede wszystkim jednak była kula obrazen^nieba i ziemi, świata, universum ^{1 2}.

Renesans stopił twórczo różne tradycje, nadał dato. bolom nowe znaczenia. W ikonografii

przejęto z dawnej tradycji podstawowe znaczenie kuli ronfe^ nej jako obraz kosmosu i    jalfca nnmcrtliin i

dtig^{3 4 5 6 7 8}. Była też atrybutem rzeczy czy pojęć uważanych za szechne, uniwersal-tełycznych. I czy to będzie chodziło o władaf świecką, jak na medalu Antonia Pisanella dla Inigo d’Avaio«a B (ok. 1450; il. 9), czy o władze Boga Ojca stworzyciel* fwĄpt* lnł» Chrystusa Odkupiciela — kula symbolizowała świat i TlTTinr*¹^**-ność-udaday. Tnlri sens ma szklana ct"’ y^Trtnłmyfl H^^łla 2 Chrystu§a-Jia-obrazia--Xycjana--z~Erixuia.żu (ii. 10j czy w obrazie Salvator Mundi Cesare da Sesto ⁴⁵ (il. 11).

Sztuka świecka wieków XV i XVI przyjęła kule za symbol świata jako wspólnoty ludzi z ich-błędgmi .próżność ami al^ raift-że nadziejami.-radościami i wzlotami. Kilkakrotnie ten symbol uniwersum występuje na dobrze znanych w renesansowe; Wenecji kartach do gry zwanych tarocchi, przypisywanych Ancirea Mantegni. Występuje — także na kartach — m.in. jako atrybut postaci z podpisem „Poesia” — gdyż cały świat jest przedmiotem poezji i ma ona uniwersalny zasięg. Także uskrzydlony młodzieniec na karcie do taroka podpisanej ,.Cosmico^?’ ** trzyma w dłoni kulę będącą obrazem nieba i ziemi, całego świata il. 12:. Ów symbol ludzkiego świata, poddanego przeróżnym kaprysom zmiennego losu, Fortuny, znajdziemy też u Nicoletta da Moderną ^4T, Marc Antonia Raimondiego ^4S czy na rysunku Hansa Bal-dunga Griena z wiedeńskiej Albertiny. Fortuna rządz: światem.

L« Ptiątre

1

   Schramm, op. cit., rozdz. 4-5, s. 55 - 147; rozdz. 6, s. 148 - 159; — Molsdorf, loc. cit.; — G. de Tervarent s.v. Bouie. globe, sphere. W: tegoż Attributs et symboles dana Vart profane 1450 - 1600. Geneve 1958.

2

   Schramm, op. cit., s. 29, 36, il. 57 n. tabl. 29: — Molsdorf, op. cit.. s. 252 - 253, nr 1146.

3

   de Tervarent, loc. cit.

4

   Schramm, op. cit., il. 98. tabl. 47.

5

   Cagli, Yalcanover, op. cit., s. 132. nr 454. — Salraior Mumii: Go-sudarstwiennyj Ermitaż. Katalog żńooptsi. Leningrad - Mosswa 195S.

s. 189. nr 144. — National Museum in Wcrsatc. Cataiogue ot .°Q:n::ngs Foreign Schools. Warszawa 1970, t. 2, s. 109. nr 1185.

6

⁴⁰ Taroccfci. Seria: C-27. D-20, B-33.

7

   Nicoletto da Modena Fortuna, reprod. w: A. M. Hind Eariy '.zal:an Engraving. T. 6. London 1948, pl. 651.

8

   M. A. Raimondi Fortuna; reprod. w: A. Bartsch •ueur. Wyd. 2. Wiirzburg 1920, t. 14, s. 153. nr 378.