DSC26 (5)

o

<^deyOt‘& woótrn

.TH^ocji wy-Michałkowo Nie umie-:2enie" jak iednok na-I a — jak

j.

Obraz,

pojęcie i słowo w percepcji sztuki w Holandii XVII wieku

Społeczne funkcjonowanie w**pierwszym-rzędzie na ich

stocki

ztuki Obcej

Profesorowi Janowi Białostockiemu

kLalata InstituAop dirCstCanati, 'ety*o»i

za.UjO,z ukaKyooa^sl^’^c‘| zb,XQAjt^

s.    tan. ■Hoeewtnaeten,

^s%-

r<8

w CUc oU|d

ifcB pil

d entbeeifc-

obrazójj^^^si|demnosłDwie^nej Holandii opierało się waloroch moralnych, ctt dopiero pp|ęm_B    Czy

I mogło być zresztą inaczej w. kraju protestanckim-będącym pod.-tok-.silnym. wpływem* nauk.«Kalw.ina? Krótko po połowie XVI w. znane było już w Niderlandach jego stanowisko w tej kwestii, m.innymi dzięki holenderskiemu tłumaczeniu InstUutio christlcmae relU gionłs. Dzieło to skutecznie położyło tamę uwizuolnianiu w protestanckiej sztuce boskości. wewnętrznej ekstazy I tego co nieposlrzegolne. „Jedynie te rzeczy można rzeźbić, ryto-wać i malować lub obrazować, które oczy sq w stanie pojęć. Tymi sq z jednej strony historie i zdarzenia, które maję jakiś użytek w uczeniu i upominaniu, z drugiej — obrazy i figury ciał bez znaczeń (zwięzanych z) jakimiś zdorzeniomi; a w tych (ostatnich) nie widzę niczego lepszego co mogę robić jak (jedynie) zadowalać oczy" — pisał Kalwin.¹ Ponad sto lat później niemal tę sarnę myśl — równie pejorotywnę w ocenie rzeczy nie-knpcŁnrypfr-i mgtowonych tylko dla oka — umieścił w swoim podręczniku dla malarzy von I lpQgslraetguj_.Pn także podkreślał prymat dydaktycznych funkcji malarstwa, które obok tego, że bawiło i wzruszało widzów, miotą uczyć ich o rzeczach dobrych i złych, _Qroz ppprowodzoć no drogę cnoty.

Prymat walorów moralnych obrazów byt w dużym stopniu wynikiem żywotnoścjno tgiąnie Niderlandów średniowiecznych koncepcji ich funkcji — w ujęciu njtflwT BonoweS tury )niiały one pouczać, wzbudzać pobożne uczucia -i wywoływać wspor >?TScie nałury relięirno-moralnei. Podobnie rozumiał je np. Johan de Brune piszęc w przedmowie do wydanych w 1624 r. Emblemata: „obrazy wydaję się najczęściej niczemu innemu nie służyć jak uciesze zmysłów; jednak pod tę ićh powierzchownościę sq rzeczy poprawiające dusze...".³

Pfi obrazow wsplerała również _si*9oigaLCBfc. gg,W Hpi/ntin mnHtifnn XIV i XV w.niderigmizłay 4>WŻWiki'l>brqzowwiia świata mlM|^

ii?z>vu'o^Cu doccu do I?

/, i

(

inkⁿ ^odbicia sWffl W^i^ndenjtfg^ Sprzyjało ona utrzymoniu_s?ę^niemanioL iż_świak przępełniony Jest religijnymi tematami o przedmioty realne sg ucieleśnieni*^

Bożej, które notefy I^SffHemplować bv poznać prawdę o sobie i świecie^ Powodowało to szczególnego rodzaju postrzeganie różnych przedmiotów — czy to w naturze, czy też iluzyjnie zobrazowanych np. w malarstwie, w kategoriach jakby werbalnych a nie empirycznych. W sztuce obrazowej były one traktowane jako znoki i odczytywane zgocf: nie—z—logiką składni zdaniowej języka. Nie odnoszono ich bowiem bezpośrednio do form notury stanowiących źródło imitacji obrazowych, lecz konfrontowano, często szczegół po szczególe, z jch odpowiednimi lileracko-językowymi konotacjami lub ■tradycją jkonogro-fifrynn-hfpręgijfjg^nę sztuki. Dopiero no tej bazie poddawano przedstawienia obrazowe procesom operacji, oczywiście w stopniu na jaki zezwalał poziom intelektualny danego widza. Co więcej, niezależnie od lego czy obraz przedstawiał całkowicie urealnione sytuacje, sceny narracyjne i ujęcia momentalne, czy też miał charakter otwarcie znakowo? -alegoryczny, rozumion^j||M^flB$ piktogroflcznte. {§j£| BtaS BttHMlMi Ul MM pbrązdo przemyśleć (fdenkbeelQ._ Wymagał on zorówno_od artystów tok i rnHatmpiwek-

i.t___Ułornliiru i TnnlnmA^ri UHM iwhwifołulm I

literatury j znajomości rtnatf r?ęd?ocvch sztutay* „OjMOlOMOÓF nwpjnnn bowiem< ra czynność umysłowa. której gier wszootonowsm «de» n.em_r^wM kształtowanie moralności t Inteligenci! społeczeństwa hołendeokieoo. Potwierdzają to wsz^stkię.pjdęrlgndzkie - teorie.. matorslwcL-XVIL w^. nie^wyłęczajęę van Mandęęg^ a także ówczesna literatura piękna. Już niemal przed ćwierćwieczem wybitny jej znawca G. Brom ustalił, że siedemnastowieczni poeci L pisarze o wiele, bardziejYfidzielLwJtL sztuee-myśli-i. idee. obecne w biblijnej,, antycznej i ówczesnej literaturze niż dojące się oglądać zmysłowo obrazy realności.⁷ Historyk sztuki S. Slive po zbadaniu reakcji znaw-

-1...—... V\/IJ Ol na luiArn.n/A DnmKmiwtiw rAmftlał HftWftHł HB