ekonomika (66)

130 W»ct>

• intensywności wykorzystania czynników produkcji (np. średni przebieg samochodu ciężarowego w firmach polskiej i holenderskiej kształtował się w proporcji 40:120 tys. km).

Zdolność transportowa jest punktem odniesienia wielu analiz dotyczących wy. korzystania środków transportu przez przedsiębiorstwo. Wskaźnik wykorzystania zdolności transportowej (produkcyjnej) należy do podstawowych narzędzi analizy działalności firmy, jest on liczony jako stosunek faktycznie wykonanych przewozów do rozmiarów zdolności transportowej. Maksymalizacja wykorzystania zdolności transportowej nie jest dla firmy celem samym w sobie, ale jest ona ważna, gdyż wpływa na wyniki ekonomiczne przedsiębiorstwa.

Do strategicznych zagadnień przedsiębiorstwa transportowego należy polityka związana z utrzymywaniem odpowiedniego poziomu potencjału i zdolności przewozowej. Zbyt wysoki potencjał w stosunku do faktycznie wykonywanych przewozów oznacza nadmierne koszty, z kolei brak rezerwy potencjału powoduje brak możliwości sprostania potrzebom w okresach szczytów przewozowych. Dylemat ten mają szczególnie przewoźnicy tych gałęzi transportu, w których występują największe wahania okresowe.

Między wykorzystaniem zdolności transportowej a poziomem wydajności pracy i produktywności majątku przedsiębiorstwa istnieje bezpośredni związek. Wskaźniki te opisują efektywność wykorzystania czynników produkcji transportowej.

Wydajność pracy jest to stosunek efektów pracy ludzkiej do nakładów pracy, poniesionych w celu uzyskania tych efektów. Nakłady wyrażane są liczbą zatrudnionych, ewentualnie czasem lub kosztem ich pracy. W transporcie stosuje się powszechnie miary wydajności pracy, jak liczba ton (pasażerów) lub tonoki-lometrów (pasażerokilometrów), przypadających na jednego zatrudnionego, oraz mierniki wartościowe, jak wartość produkcji transportowej przypadającej na zatrudnionego .

Produktywność majątku trwałego jest to miara efektywności majątku trwałego, informująca o wielkości dochodu ze sprzedaży przypadającej na jednostkę wartości majątku trwałego. W przedsiębiorstwie transportowym wyraża się ona relacją wartości produkcji transportowej wytwarzanej w danym okresie do wartości majątku trwałego lub poszczególnych jego elementów. Produktywność odzwierciedla nie tylko stopień wykorzystania majątku, ale również skutki działania wielu różnorodnych czynników nań wpływających (zmiany w strukturze zasobów majątkowych, produkcji, zatrudnienia, poziom jakościowy produkcji itp.) i stopień intensywności wykorzystania majątku w procesach gospodarczych prowadzonych w przedsiębiorstwie.

** Ibidem, s. 77.

Można mówić o produktywności przeciętnej, wyrażającej stosunek produkcji wytworzonej w danym okresie do przeciętnej w tym okresie wartości składników majątku przedsiębiorstwa, i produktywności przyrostowej (krańcowej), ilustrującej stosunek przyrostu wartości produkcji w danym czasie do przyrostu w tym samym czasie wartości składników majątku. Wskaźniki produktywności określają relacje zachodzące między wyposażeniem przedsiębiorstwa w środki trwałe i ich wykorzystaniem a uzyskanymi wynikami produkcyjnymi¹*¹.

5.4. Proces transportowy i jego elementy

Realizacja przemieszczania osób i ładunków za pomocą środków transportu wymaga wykonania szeregu czynności organizacyjnych, wykonawczych i obsługi handlowej, które składają się na proces transportowy. Proces transportowy jest to zamknięty ciąg czynności koniecznych do przemieszczenia osób lub ładunków. W toku tego złożonego procesu przedmiot przemieszczania przechodzi kolejne fazy procesu technologicznego transportu¹¹*.

Poszczególne fazy i operacje wchodzące w skład procesu transportowego mogą być realizowane przez różne podmioty gospodarcze. Czynności związane z przygotowaniem ładunku do przewozu i załadunkiem może wykonać nadawca, a jego rozładunkiem i uzdatnieniem po przewozie może zająć się odbiorca, zwłaszcza w przypadku przesyłek całopojazdowych. Często jednak czynności zarówno załadunku, jak i wyładunku wykonuje przewoźnik lub podmiot wyspecjalizowany (np. w portach morskich). Czynności organizacyjne przed i po przewozie mogą wykonywać nadawca i odbiorca przesyłki lub wykonuje je spedytor Często funkcje przewoźnika i spedytora są wykonywane łącznie przez poszczególne podmioty gospodarcze. Wymagania użytkowników transportu w zakresie kompleksowej obsługi doprowadziły do szybkiego rozwoju usług logistycznych. Zleceniodawcy coraz częściej rezygnują z obsługi ładunku we własnym zakresie na rzecz działań specjalistycznych firm i wymagają od firm transportowych rozszerzania oferty i świadczenia pełnego pakietu usług logistycznych.

W skład procesu transportowego (rys. 5.1) wchodzą operacje składające się na proces przewozowy (załadunek, przewóz, wyładunek) oraz czynności o charakterze organizacyjnym i wykonawczym związane z danym przewozem, które ten proces poprzedzają lub występują po jego zakończeniu.

¹⁵¹ Multimedialna encyklopedia Wiem 2004 http://2l3.180.130.202/wiem/D1282a.hbnl z 12.07 2005 ¹³² E. Mendyk: Ekonomika i organizacja transportu. Wyższa Szkoła Logistyki. Poznali 2002. s. 100.