ekonomia (80)

178 VII. Przedsiębiorstwo

czynnikami produkcji. Stałymi czynnikami produkcji są takie, których nakładów nie można zwiększyć w danym okresie (są to np. granty i budynki). Do zmiennych zaliczamy natomiast takie czynniki produkcji, których podaż może być zwiększona w danym okresie szybko i bez dodatkowych inwestycji.

Rozróżnienie między stałymi i zmiennymi czynnikami produkcji prowadzi do rozgraniczenia między okresem krótkim i długim. W okresie krótkim przynajmniej jeden czynnik produkcji jest stały. Produkcja może wzrastać wyłącznie poprzez użycie większej ilości zmiennych czynników produkcji. Natomiast w okresie długim wszystkie czynniki produkcji są traktowane jako zmienne. Czas trwania okresu krótkiego i długiego zależy od specyfiki gałęzi, długości cyklu inwestycyjnego itp.

Tablica VII.2

Zbiory pszenicy w ciągli roku (w tonach)

Nakłady pracy (liczba pracowników)	Produkl całkowity Pt (w łonach)	Produkt przeciętny P - (w łonach) ^Nr	Produkt krańcowy A P ------L (w tonach) ANt,
0	0	-	-
1	5	5	5
2	12	6	7
3	21	7	‘)
4	32	8	11
5	40	8	8
6	42	7	2
7	42	6	0
8	40	5	_ 2

Do zilustrowania funkcji produkcji w krótkim okresie posłużymy się przykładem gospodarstwa rolnego nastawionego na uprawę pszenicy. Zakładamy upraszczająco, że występują tylko dwa czynniki produkcji: ziemia i praca. Przy założeniu, że nakłady ziemi są stałe, wzrost rozmiarów produkcji, czyli zbiorów pszenicy, może nastąpić tylko poprzez zwiększenie liczby robotników rolnych. Nie oznacza to jednak, że zbiory pszenicy będą cały czas rosły proporcjonalnie do wzrostu liczby zatrudnionych. Zamieszczony w tablicy VII.2 przykład liczbowy pokazuje działanie jednego z najbardziej znanych praw ekonomicznych - prawa malejących przychodów. Polega ono na tym, że zwiększenie nakładów czynnika zmiennego (przy założeniu, że pozostałe czynniki są stałe) zaczyna od pewnego momentu dawać coraz mniejsze przyrosty produkcji. Produkcyjność kolejnych jednostek czynnika zmiennego zmniejsza się. Oznacza to, że nie jest ani racjonalne, ani możliwe dodawanie kolejnych jednostek czynnika zmiennego do stałego w celu zwiększania produktu całkowitego. Używając przenośni, prawidłowość tę można wyjaśnić za pomocą znanych przysłów: „co za dużo, to niezdrowo” lub „gdzie kucharek sześć, tam nie ma co jeść”.

W przedstawionym przykładzie początkowo zatrudnienie każdego nowego robotnika daje wzrastające przyrosty zbiorów pszenicy, czyli rośnie produkt całkowity (/’). Rośnie też produkt przeciętny, czyli produkt całkowity przypadający na jednostkę czynnika zmiennego (P, IN^), oraz produkt krańcowy, czyli przyrost produktu całkowitego związany ze zwiększeniem nakładów czynnika zmiennego o jednostkę (AP, /AN_r). Dzieje się tak, ponieważ dzięki wzrastającym nakładom

Rys. VII.1. Krzywa produktu całkowitego, przeciętnego i krańcowego