File0016 (5)

ca nacjonalizmowi w nowej epoce pełniejszy rozwój niż poprzednio.

Procesowi rozszerzania się narodu w pełnem znaczeniu na wszystkie bierne dotychczas jego odłamy towarzyszy wzrost pierwiastków rozumowych w świadomości narodowej jednostki. Świadomość narodowa ludzi kończącej się epoki, jeśli chodzi o masy, pozostawała pod zasadniczą przewagą czynników u-•czuciowych. Ludzie przeważnie tylko czuli się członkami narodu. ale swego związku z nim nie rozumieli.

Było to zresztą zupełnie naturalne jeśli się zważy, że ówczesny naród składał się w ogromnej większości z grup nie-twórczych cywilizacyjnie. Przy takim stanie uczuciowy związek jednostki z narodem mógł conajwyżej przez brak racjonalnych podstaw wytworzyć świadomość bieżących interesów o natężeniu zależnem od stopnia rozwoju danego narodu.

Obecnie zaś świadomość bieżących interesów już nie wystarcza. Narody zaczynają rozumieć, że dla dalszego postępu cywilizacji narodowej potrzeba świadomego wyboru środków, którcby ten postęp zapewnić były w stanie i które muszą być stosowane przez członków narodu w sposób planowy i celowy. Narody owładnięte w nowej epoce pędem do najpełniejszego wykorzystania sił duchowych i naturalnych, tkwiących w nich, nie mogą pozostawiać użytkowania tych sił przypadkowi czy odruchowi. W związku z tern istnieje w masach narodu natarczywe pytanie: jak mają one postępować by osiągnąć najlepsze rezultaty, jakie może przynieść użycie posiadanych przez nie wartości. Z tego wyłania się powszechne domaganie się planu, programu narodowego. Tego rodzaju zaś prądy dowodzą wzrostu rozumowych czynników w świadomości narodowej, wzrostu uzasadnionego, zresztą całkowicie przez przystosowanie się do tendencyj epoki, które dążą do całkowitego wykorzystania możliwości danego narodu. Warunkiem zaś takiego •wykorzystania jest kierowanie się rozumem.

Przy omawianiu wzrostu racjonalnych pierwiastków w świadomości narodowej należy uczynić zasadnicze zastrzeże-

M