77826

Poprzez proces dokonywał się rozwój prawa. Pierwotną formą dochodzenia roszczeń w prawie rzymskim była pomoc' własna uprawnionego . Wraz z rozwojem aparatu państwowego pomoc własna uprawnionego ulegała stopniowemu ograniczeniu. Mimo rozwiniętych instytucji procesowych nie wyeliminowano jej jednak do końca. Znana była jeszcze w ustawodawstwie justyniańskim. Pomoc własna uprawnionego występować mogła w dwóch formach:

samopomoc ze strony    obrona konieczna

poh'zywdzonego lub jego bliskich

Samopomoc to ofensywna forma pomocy własnej uprawnionego. Samopomoc jest formą bardziej dokuczliwą dla aparatu władzy, groźniejszą dla porządku i bezpieczeństwa publicznego, dlatego z biegiem lat ulegała coraz bardziej daleko idącej reglamentacji ze strony państwa aż do jej całkowitego zaniku w okresie dominatu. Władza absolutna (dominialna) cesarza nie mogła współistnieć z formami tak ofensywnej samopomocy ze strony ze strony obywateli pokrzywdzonych. Samopomoc dopuszczalna była we wczesnych stadiach procesu rzymskiego w razie konieczności, gdy ochrona sądowa była niewystarczająca. Kiedy właściciel nieruchomości został napadnięty przez swego sąsiada poszkodowany mógł na własną rękę dokonywać pewnych działań. Gdy został okradziony istniała możliwość poszukiwania rzeczy skradzionej w domu podejrzanego. Mógł wejść do domu domniemanego sprawcy i przeszukiwać rzeczy.

Wraz z rozwojem władzy państwowej samopomoc ulegała stopniowemu zatarciu. Ustawy julijskie wydane za panowania Oktawiana Augusta (17 r.pne) ograniczały możliwość dochodzenia swych krzywd na drodze samopomocy. Jeśli jednak ktoś chciał wykonywać ją bez zgody władzy publicznej był karany przepadkiem majątku. Późniejsi cesarze powtarzali te przepisy. Bardzo istotnym był wydany przez Marka Aureliusza Dekret boskiego Marka , który przewidywał utratę wierzytelności w przypadku samowolnego dochodzenia swoich należności. Niedopuszczalne było samowolne egzekwowanie długów od dłużników z pominięciem drogi egzekucji sądowej. Od początku istnienia pryncypatu penalizowano tego rodzaju działania.