filozofia egzamin4

tira. W XIII również wieku powstała Ars Lullica, kombinatoryka logiczna pomysłu R munda Lulla. mająca znaleźć sposoby mechanicznego rozszerzania wiedzy; pozosu£ ona zresztą odosobnionym w wiekach średnich zjawiskiem.

W psychologii sporna była nawet sama definicja duszy, gdyż obok tradycyjne. Platońsko-Augustyńskiej, zwolenników w XIII w. znalazła również definicja Arystoie! lesowska. Przedmiotem dyskusyj był stosunek duszy do stanów organicznych (pod posucu zagadnienia wielości form), stosunek duszy do jej czynności (czy dusza jest realnie rót», od aktów psychicznych) oraz klasyfikacja władz psychicznych, która w XIII w. ui^ przeobrażeniu w duchu Arystotelesa.

Przedmiotem najbardziej zaciętego sporu o charakterze metafizyczno-psychologicj. nym była najwyższa władza duszy, rozum czynny: jest przyrodzony, czy nadprzyro. dzony? jest oddzielną substancją, czy tylko władzą duszy? jest jeden, czy inny w każdym człowieku? W związku z tym (przez awerroistów) ożył spór o nieśmiertelność duszy,

W psychologii XIII w. przeważały zagadnienia ogólne i spekulatywne, jednakże pewne jej działy, jak psychologia postrzegania wzrokowego, doczekały się pod wpływem Arabó* bardziej szczegółowego i empirycznego ujęcia.

5.    W filozofii przyrody dyskusje miały ośrodek w dwóch panujących mówczą teoriach ciał: w hilemorfizmie tomistów i w teorii zarodków szkoły augustyńskiej. Obie były zresztą pokrewne, obie dynamicznej natury; atomistyczne tendencje Arabów ne przyjęły się, bo nie odpowiadały scholastyce.

6.    Etyka, która we wczesnej scholastyce była traktowana przeważnie katechizmowo i ascetycznie, w XIII w. doczekała się systematycznych kompendiów, tak zwanych summo, de virtutibus, których szczytem było dzieło Tomasza stanowiące część drugą jego Swii teologicznej. W dziełach tych rozważano ogromny zakres różnorodnych zagadnień etyki normatywnej, psychologicznej i socjologicznej, zagadnienia celu ostatecznego, pn» moralnych, podziału cnót i natury poszczególnych cnót, udziału woli i rozumu w działania moralnym, wolności woli itp.

Symptomatem tej pełni zagadnień, jaką filozofia chrześcijańska osiągnęła w XIII wieku, były „sumy", kompendia filozoficzne, nieporównane dla swej systematyczności i kompletności. Powstawały wówczas, oprócz ogólnych sum teologii i filozofii, sumy poszczególnych działów, jak etyka, logika, semantyka, filozofia przyrody. A jednocześnie opracowywano encyklopedie wiedzy pozytywnej. Od takich encyklopedii wieki średnie zaczęły były swą pracę naukową, od IX do XII w. stały się one rzadkością, okres zaś klasyczny powrócił do nich znowu. Najsławniejszymi encyklopediami XIII wieku były: De pr| prietatibus rerum Bartłomieja Anglika, minoryty (ok. 1240), i zwłaszcza Speculum guadnh ptex (doctrinale, historiale, naturale, morale) Wincentego z Beauvais, dominikanina (ok 1250).

POJĘCIA I TERMINY

W XIII stuleciu ustabilizowały się zasadnicze pojęcia i fundamentalna terminologu scholastyki: istnienie (existentia) i istota (essentia), substancja i akcydens, forma i matem, akt i potencja itd. Albert i Tomasz najwięcej przyczynili się do uformowania tego fund* mentalnego zasobu pojęć; Duns Szkot zaś swymi subtelnymi dystynkcjami pojęciowymi