Foto0454

wanej książce Elementy metodologii badań psychologicznych °. Prezentowany tam schemat procesu poznania naukowego wygląda następująco¹ :

Fakty -► Teoria -► Przewidywanie ——► Fakty

Spróbujmy powyższy model uzupełnić kilkoma zdaniami komentarza. Fakty są punktem wyjścia naszego poznania. Jako fakt możemy traktować np. wykrytą (lub nie wykrytą) niesprawność jakiegoś elementu sprzętu technicznego w czasie przeglądu togo sprzętu. Faktem - nierzadko tragicznym - jest również wypadek lotniczy. Opisywaniem i wyjaśnianiem zależności między faktami zajmuje się teoria. W tym konkretnym przypadku, awarii czy katastrofy lotniczej, jest to teoria bezpieczeństwa lotów.

Warto jednak wrócić do pierwszego 7. przywołanych przykładów, tzn, wykrytego w czasie przeglądu samolotu faktu niesprawności jakiegoś elomontu sprzętu czy całego układu. Nietrudno sobie wyobrazić, jak przydatna w takiej sytuacji może być wiedza teoretyczna (teoria) dotycząca całego systemu funkcjonowania samolotu, czy też niesprawnego układu, albo jego olomentów. Dzięki niej możemy podejmować próbę wyjaśniania przyczyn niesprawności sprzętu (który z elementów jest niesprawny?) lub w przypadku jąj niewykrycia « przyczyn zaistniałego wypadku lotniczego.

/dir/ymąjmy się Jednak przy wariancie optymistycznym, tzn. fakcie wykrycia niesprawności jakiegoś układu (systemu) w czasie przeglądu technicznego samo-ItHu. Żeby zlokalizować przyczynę niesprawności, wykorzystamy posiadaną przez nas wiedzę teoretyczną, /gromadzoną w naszej pamięci bądź zawartą w podręcznikach, Instrukcjach lip. Jakże często na podstawie wcześniejszych do* świadczeń wysuwamy przypuszczenia (hipotezy), które weryfikujemy, opierąjąc się na dostępnej teorii, wykorzystać przyrządy i badania pomiarowe lid. Na tej podstawie jesteśmy w stanie określić (w modelu poznania naukowego ten etap określany jest jako przewidywanie), który z elementów jest przyczyną niesprawności danego układu (systemu), zlokalizować go i usunąć niesprawność. Stanowi to kolejny fakt, w zasadzie kończący cykl swoistych dociekań badawczych.

Innym faktem, o właściwie faktem na Innym Już poziomie rozważań I działał" ilości praktycznej, jest wystartowanie samolotu I sprawdzanie Jego sprawności w locie. Wówczas jednak szeroko rozumiane koszty I stawka togo działania są bnrdzo wysokie. Ryzyko również. Dlatego też ten kolejny fakt, jakim Jest sprawdzenie samolotu w locie, powinien być poprzedzony nie tylko kolejnymi analizami teoretycznymi, ale i wynikami badań pomiarowych, któro 1, dużym prawdopodobieństwom pozwolą przewidzieć bezpieczno wykonanie lotu.

¹⁰ J IłrzeziAski. Elementy metodologii badań psychologicznych, Wurs/awu 1980. i    " Podobny model wykorzystuje w swej pracy R. Wróblewski (Wprowadzenie do..., op cit.

s.68).

Przedstawiony tutaj w dużym uproszczeniu opis procesu badań dotyczył świata techniki. O wiele trudniej jest badać fakty, procesy i zjawiska w naukach humanistycznych i prakseologicznych, a do takich przecież zaliczono nauki wojskowe. Dodatkowa trudność wiąże się z tym, że w rozważaniach teoretycznych, a także w praktycznej działalności badawczej czasami spotykamy się z nieporozumieniami dotyczącymi tego, czy pierwszym elementem naszego poznania powinny być: tzw. twarde fakty empiryczne, czy raczej teoria, a może fakty i teoria jednocześnie. Zwolennicy dwóch ostatnich poglądów uważąją bowiem, że w badaniach

0    charakterze teoretycznym od teorii właśnie zaczynamy naszą pracę. To w niej wykrywamy ewentualne luki i niedociągnięcia. Zapominamy jednak wówczas, że zarówno konkretna teoria, jak i wykryte w niej luki stanowią określone fakty,

1    Jako takie są punktem, od którego rozpoczynamy noszą pracę badawczą, co zdaje się potwierdzać zasadność przedstawionego na poprzedniej stronie schematu poznania naukowego. Warto również wziąć pod uwagę to, że powyższy model można rjak się wydaje - przedstawić w trochę inny sposób, taki chociażby jak na rysunku I.

Hyi. I. Sfciyi-/iMi-rltr(iimlii«k/ny iclttitinl promu |iuuianli uiiultuwouo

Wówczas to, na zakrzywioną) osi czasu, w momencie tj teorio zdąje się wyprzedzać fakty zaistniało w czasie U. Bardziej precyzyjnie można powiedzieć, że teoria, która powstała w czasie ty, pomaga lepią) zrozumieć fakty, które zaistniały w czasie (4.

ts