Foto0476

W ogólnych sposobach postępowania badawczego w nauce wyróżnia się meto, de dedukcyjną postępowania naukowego i metodę indukcyjną/

Metoda dedukcyjna to ogólny sposób postępowania naukowego, właściwy i cha/akioystyczny dla nauk dedukcyjnych (formalnych), polegający na wypruwa dzeniu z twundzeó pierwotnych uznanych za prawdziwe nowych twierdzeń simo--wiąpyeh ich konsekwencję logiczną/ Twierdzenia wyjściowe w naukach dedijfceyj. nych są przeważnie aksjomatami, Twierdzenia nie będące aksjomatami włącza są do systemu twierdzeń, gdy wyprowadza się je dedukcyjnie (według zasad wynikania logicznego) z twierdzeń poprzednio uznanych za prawdziwe (mające uzasadnienie wyłącznic w poprawności wywodu logicznego).

Metodą indukcyjną - jako ogólnym, typowym dla nauk realnych (indukcyjnych, empirycznych) sposobem postępowania poznawczego - nazywa się postępowanie polegające na zbieraniu faktów jednostkowych, ich uogólnianiu (między mmtni indukcyjnym), stawianiu również indukcyjnie hipotez objaśniających nowe (akty. uzasadnianiu i weryfikowaniu tych hipotez (w tym za pomocą metod indukcyjnych) w konfrontacji z rzeczywistością w celu tworzenia teorii naukowych. W postępowaniu indukcyjnym przejawia się wyraźnie zasadnicze założenie: opierania się na doświadczeniu empirycznym zarówno podczas wykrywania, jak i uzasadniania nowych twierdzeń oraz teorii naukowych.

Jeżeli chodzi o logiczne metody wnioskowania, to Mieczysław Łobocki¹ wyróżnia dwie podstawowe przeciwstawne metody, jakimi są: indukcja i dedukcja. Włodzimierz Goriszowski do wymienionych metod zalicza również wnioskowanie redukcyjne, a z kolei Ernest Wiśniewski ⁵ dodaje do nich także wnioskowanie przez analogię.

Indukcja jako metoda wnioskowania jest procesem, w którym wychodząc od obserwacji jednostkowych faktów, dochodzimy do stwierdzeń ogólnych o tych faktach*. Prowadzi ona od faktów znanych (szczegółowych przesłanek) do dotychczas nieznanych (ogólnych wniosków). Cała istota poznania empirycznego polega na tłumaczeniu uogólniąjącyni. a reguły postępowaniu badawczego zawio-rąjąw sobie zasady wnioskowaniu indukcyjnego.

Jak już. przedstawiono wcześniej, wnioskowunio indukcyjno zaliczamy do wnioskowań znwodnych. Jednukże uogólnienie indukcyjno zyski\jo tym Większe prawdopodobieństwo, im większa jest liczba przypadków, przez któro to uogólnienie usiłujemy tłumaczyć.

Aby maksymalnio wyoiiminować te niedogodności i stworzyć podstawy do budowania uogólnień wykraczających poza obszar przebadanych przypadków, ^{2 3}

stosuje §ię; indukcję poprzez proste wyliczenie (enunmseyjną), zupełna i »iezu-pełną, oraz, indukcję eliminacyjną^

Indukcja enumeraeyjna polega na tym, że twierdzenie w/Ane tworzy m m drodze uogólnienia wyliczonych uprzednio twierdzeń, zdań jednostkowych spO' strzcźeniowyck, Uzasadnienie zupełne (indukcja wyczerpująca) ma miejsce wtedy, gdy powstaje na podstawie wyliczenia pełnej listy przypadków danego to&zajtr*. Przypadki takie są rzadkością w naukach społecznych i praktycznie prawie zawsze mamy do czynienia z indukcją rńewyezefptijąęą, która jest zawodna, niepewna, ale twórcza i inspirująca⁴*. Polega na tym, 'ze twierdzenie uogólniające odnosi się zarówno do przedmiotów zaobserwowanych (zbadanych), jak i nie obserwowanych.

Postać indukcji eiromeracyjnej niezupełnej ma również; występujące w badaniach statystycznych, wnioskowanie statystyczne (rmfakcja statystyczna). Ma ona miejsce wszędzie tam, gdzie bada się intensywność (częstość) występowania danego zjawiska (cechy) wraz z innym zjawiskiem (cechą).

Indukcja eliminacyjna nie jest prostym tylko wyliczaniem (w porównaniu z indukcją enumeracyjną) poszczególnych faktów, lecz zestawianiem ich w ściśle określone układy, na przykład według każdej z pięciu metod wnioskowania przyczynowego, podanych przez Johna Stuarta Milla w połowie XIX wieku. Metody te weszły do historii nauki pod nazwą kanonów indukcji lub kanonów Milla i dotychczas nie straciły prawie nic ze swej aktualności¹⁰⁰. Kanony te pozwalają wykrywać związki (zależności) przyczynowo-skutkowe między zjawiskami (zdarzeniami, cechami) lub ich elementami. Obejmują one¹⁰¹:

a)    metodę różnicy (kanon jedynej różnicy);

b)    metodę zgodności (kanon jedynej zgodności);

o) metodę łączną zgodności i różnicy;

d)    metodę zmian towarzyszących;

e)    metodę reszt.

Indukcja eliminacyjna zasługąje na uwagę autora pracy magisterskiej lub dok-torskląj, ponieważ poddaje każdy badany przypadek szczegółową] Jakby wl/JI pod względem jogo cech podobieństwa bądź zachodzenia przemian w wyniku działania bodźców. Jest to więc badanie, któro odbiega swym zasięgiem 1 rozmachom od badań spektakularnych populaąjl dochodzących do tysięcy przypadków, ale za to badanie pozwaląiąco na wszeohstronne poznanie przyczyn, przebiogu i skutków nie tylko proeosu, ozy zjawisk, ale i każdogo przypadku, który ten procos lub ajawlsko tworzy¹⁰¹. ^{1 4 5 6 7 8 9}

1

Ibidem, s. 51.

2

S M. Lobockl, Wprowadzenie da metodologii badań pedagogicznych. Oficyna Wydawnicza „Impuls", Kraków 1999, i 49.

■ W. Goriszowski, op. cit, 125.

3

E. Wiśniewski, op. cit, s. 79.

^M M. Lobockl, Wprowadzenie do..., op, cit, s. 49.

5d

4

^w Indukcja enumcraoyjnn zupełna (wyczerpująca) jest uznawana za szczególny rodzą) wniosko

5

wania (tłumaczenia) nlozawodnogo.

6

**T. Pilch, Zasady badaA..., op. cii, i237.

7

^>00M. Lobockl, op. cli, s. 51.

8

¹⁰¹T. Kotarbiński, Elementy teoriiop, cli, 11, s. 2841 n.

9

i°z i' pnę),' Zasady badaA,.,, op. cli, s. 238.