Foto2888

BB9H

22 Rozdział 1

1.4. Kryzys i sytuacja kryzysowa

Kryzys definiowany jest jako „moment, okres przełomu, przesilenie, decydujący zwrot; okres załamania gospodarczego'*¹⁷. Wiąże się z trwałym zakłóceniem działalności i realizacji celów, naruszeniem równowagi funkcjonowania, a nawet zagrożeniem istnienia. Podstawowymi cechami kryzysu są zaskoczenie, presja czasu, opóźnione reakcje, utrata kontroli, zagrożenie istotnych funkcji, wzrost napięcia i deficyt informacji. Według Organizacji Traktatu Północnoatlantyckiego NATO kryzys musi spełniać kilka charakterystycznych parametrów. Aby mógł zaistnieć¹⁸:

-    musi stwarzać realne lub wiarygodne zagrożenie,

-    musi być o odpowiedniej skali,

-    występuje nagle i w zasadzie jest nieprzewidywalny,

-    występuje presja wydarzeń i deficyt czasu,

-    brak pewności co do rozwoju sytuacji oraz pewności w zakresie sposobów, metod i techniki reagowania,

-    musi być eskalacja zdarzeń.

Członkowie organizacji NATO posługują się dodatkowo pojęciami „powaga kryzysu” i „intensywność kryzysu”, które również w bardziej dogłębny sposób definiują pojęcie samego kryzysu. Powaga kryzysu oznacza rozmiar i bliskość zagrożenia dla priorytetowych wartości, interesów oraz celów strategicznych strony zagrożonej kryzysem lub znajdującej się w sytuacji kryzysowej. Intensywność kryzysu (poziom gwałtowności kryzysu) zależy od jakości i wielkości sił i środków zaangażowanych w działaniach anty kryzysowych i nie jest wprost proporcjonalna do powagi kryzysu (tabela l.)^{1 2} .

Potocznie kryzys jest utożsamiany z pojęciem sytuacji kryzysowej. W praktycznym ujęciu istnieje pomiędzy tymi dwoma zjawiskami znacząca różnica²⁰:

-    kryzys jest elementem sytuacji kryzysowej,

-    każdy kryzys jest sytuacją kryzysową, lecz nie każda sytuacja kryzysowa zawiera w sobie element kryzysu,

-    pojawienie się symptomów kryzysu nie musi wywoływać zmian w istocie organizacji, lecz stanowi wyzwanie dla subiektywnego poczucia normalności jej funkcjonowania.

Tabela 1. Różne stopnie powagi kryzysu w zależności od rozmiaru i bliskości zagrożenia

		STOPNIE POWAGI KRYZYSU
BLISKOŚĆ ZAGROŻENIA	natychmiastowe	niski stopień powagi	średni stopień powagi	wysoki stopień powagi
	opóźnione	niski stopień powagi	średni stopień powagi	średni stopień powagi
	odległe	niski stopień powagi	niski stopień powagi	niski stopień powagi
		małe	średnie	duże
		ROZMIAR ZAGROŻENIA

Źródło: E, Jendraszczak, W. Kozłowski, Zarządzanie w sytuacjach kryzysowych, opracowanie na podstawie podręcznika Generic Crisis Management Handbook (GCMH) wydanego przy Radzie ds. Operacji I Komitecie ds. Ćwiczeń NATO (17.05.1997 r.) - na prawach maszynopisu, MON - DSO, Warszawa 1997 r., s. 9.

W sytuacji, gdy dana organizacja nie nadąża reagować na wydarzenia i opanować kryzysu, może dojść do utraty kontroli i doprowadzić do wystąpienia sytuacji kryzysowej, która określana jest jako:

-    „sytuacja wpływająca negatywnie na poziom bezpieczeństwa ludzi, mienia w znacznych rozmiarach lub środowiska, wywołującą znaczne ograniczenia w działaniu właściwych organów administracji publicznej ze względu na nie-adekwatność posiadanych sił i środków”³,

-    „taki stan organizacji, który prowadzi do naruszenia jej stabilności lub wręcz opóźnienia rozwoju w stosunku do zmian zachodzących w otoczeniu, a w przypadku utrzymywania się w dłuższym czasie - zagrożenia egzystencji”⁴,

-    „zespół okoliczności zewnętrznych i wewnętrznych wpływających na dany system w ten sposób, iż zaczyna się i jest w nim kontynuowany proces zmiany; rezultatem tej zmiany może być jakościowo nowy system lub nowa struktura i funkcja w układzie istniejącym"⁵.

Sytuacje kryzysowe są zjawiskami nieoczekiwanymi, nagłymi, destabilizującymi funkcjonowanie społeczności. Aby daną sytuację można było uznać za kryzysową, konieczne jest wystąpienie dwóch czynników:

-    ograniczenia standardowego funkcjonowania społeczeństwa i organów administracji publicznej,

-    nieadekwatność posiadanych sił i środków do skali zagrożenia.

1

¹⁷ W. Kopaliński, Słownik wyrazów obcych i zwrotów obcojęzycznych z almanachem. Wydawnictwo MUZA SA, Warszawa 2000, s. 282.

;* J. Gołębiewski, Podręcznik menadżera programów kryzysowych. Wydawnictwo Szkoły Aspirantów Państwowej Straży Pożarnej, Kraków 2003, s. 10.

2

Por. E. Jendraszczak, W. Kozłowski, Zarządzanie w sytuacjach kryzysowych, opracowanie na podstawie podręcznika Generic Crisls Management Handbook (GCMH) wydanego przy Radzie ds. Operacji i Komitecie ds. Ćwiczeń NATO (17.05.1997 r.) - na prawach maszynopisu, MON-DSO, Warszawa 1997, s. 9.

B. Kosowski, Sprawne i elastyczne zarządzanie w kryzysie, Difin, Warszawa 2008, s. 24.

3

   Art 3 ust 1 Ustawy z dnia 26 kwietnia 2007 r. o zarządzaniu kryzysowym (DzU z 2007 r. Nr 89, poz. 590 z późn. zm.).

4

   Z. Kral, A. Zabłocka-Kluczka, Sposób postrzegania kryzysów w polskich przedsiębiorstwach, „Ekonomika i Organizacja Przedsiębiorstw*' 2004, nr 11, s. 48.

5

   R. Wróblewski, Zarys teorl! kryzysu. Zagadnienia prewencji l zarządzania kryzysami (Crisis prcxcnlion, crisis management), AON, Warszawa 1996, s. 10