IMGP0627

Rozdział 11

PISMO A POZYCJA SPOŁECZNA.

WCZESNA SZTUKA PISANIA JAKO ŚRODEK SPRAWOWANIA WŁADZY I PRZYWILEJ SPOŁECZNY

Jak widać.lstarożvtne pismo mezopotamskic i egipskie było dość złożone i trudne do nauęzeniasięr By móc zapisywaći czytaiTpismb łdinowe~tab hieroglify, trzeba byłopozfraćwiele setek znaków, często o wieloznacznych wartościach słownych i fonetycznych, a także rozmaite możliwości ich zastosowań i kombinacji. ^Wymagało to intensywnego, wieloletniego kształcenia i ćwiczeń, które.były niedostępne dla~qgoiu ludności nieobjętej jakąkolwiek Tiauką szkolną. Z tego powoduTSiaioniośc pisma klinowego i hieroglifów egipskich przez cały okres ich używania - trzy tysiące lat - była przywilejem wąskiej, wyspecjalizowanej—warstwy ^pracowników umysłowych*^ Dla wczesnych kultur wysoko rozwiniętych, obok podziału pracy i występowania różnych specjalności, typowe było więc także ścisłe oddzielenie pracy fizycznej i umysłowej.

ILE OSÓB ZNAŁO PISMO?

Ze względu na ograniczoną liczbę dostępnych źródeł dokładne ustalenie, jaka część całej ówczesnej ludności umiała posługiwać się pismem, jest nadzwyczaj trudne - nawet naszej wiedzy o poziomie alfabetyzacji we wczesnym okresie nowożytnej Europy daleko do dokładności. Dodatkowym utrudnieniem jest okoliczność, że istnieje wiele stopni pośrednich między pełną nieznajomością pisma, a jego całkowitym opanowaniem. Czy kogoś, kto z trudem potrafi odczytać swoje własne imię i być może zna jeszcze kilka znaków bądź słów, ale nie jest w stanie czytać i zapisywać bardziej złożonych tekstów, należy zaliczyć do piśmiennej (znającej pismo) czy może do niepiśmiennej części ludności?

Pomimo tych trudności podjęto na podstawie źródeł archeologicznych próby poczynienia ustaleń dotyczących przybliżonego rozpowszechnienia znajomości pisma w starożytnym Egipcie i w Mezopotamii. Wyniki tych badań wskazują na [bardzo niski poziom piśmienności.jEgiptolodzy John Baines i Christopner Eyre, na podstawie wiSłkóści łaraońskich nekropoli przy Memfis w pobliżu Kairu, gdzie pochowano także wyższych urzędników

j dostojników, oszacowali liczbę osób piśmiennych w okresie Starego Państwa (ńl tysiąclecie p.n.e.), na około 5 do 10 tysięcy. Przy całej ówczesnej populacji Egiptu ocenianej na 1 do 1,5 miliona mieszkańców odpowiada to wskaźnikowi od 0,3 do 1 procenta. W ciągu II tysiąclecia p.n.e. (Średnie i Nowe Państwo) ten udział procentowy być może nieco się zwiększył, a w niektórych miejscowościach był nawet znacznie wyższy - na przykład w osiedlu Deir el-Medina niedaleko Ifeb w Górnym Egipcie. Od XIII do XI w. p.n.e. mieszkali tam robotnicy i rzemieślnicy, którzy wykuwali grobowce w słynnej Dolinie Królów i dekorowali je, między innymi opisanymi wcześniej barwnymi scenami oraz tekstami religijnymi. W wypadku tej właśnie społeczności specjalistów Baines i Eyre oszacowali odsetek osób piśmiennych na 5 do 7 procent - był to jednak wyjątek.

W Mezopotamii dzięki datowanym mniej więcej na 2000 r. p.n.e. (tak zwany okres Ur III) archiwom czterech ważnych ośrodków miejskich udało się poznać imiona około 500 działających oficjalnie skrybów czynnych zawodowo w stosunkowo krótkim, bo liczącym 30 lat okresie. Na starobabiłoń-skich tabliczkach glinianych z położonego na północ od Babilonu miasta Sippar amerykańska badaczka Rivkah Harris doliczyła się imion 185 pisarzy pracujących przez okres około 300 lat (1894 do 1595 r. p.n.e.) - 90 z nich pochodzi z okresu trwającego w przybliżeniu 80 lat. Jeśli założyć, że rzeczywista liczba urzędujących pisarzy była nieco większa, niż to wynika z bezsprzecznie niekompletnego materiału archeologicznego, i że prawdopodobnie także niektórzy spośród zwykłych obywateli umieli pisać, to w każdym z większych mezopotamskich miast mogło mieszkać kilkaset osób biegłych w pisaniu i czytaniu - w liczących wiele tysięcy mieszkańców społecznościach (ludność Sippar ocenia się na 10 tysięcy) udział osób piśmiennych ogranicza się do kilku procent. W mniejszych miasteczkach i wioskach odsetek ten z pewnością był jeszcze mniejszy - istnieją jednak dowody, że asyryjscy kupcy, którzy w pierwszej połowie II tysiąclecia p.n.e. zamieszkali w Anatolii, w większości sami sporządzali pisane pismem klinowym listy do ojczyzny. Oznacza to, że przynajmniej w pewnym stopniu posiedli umiejętność pisania.

Niezależnie od tego, czy udział osób piśmiennych wahał się w przedziale ułamków czy też kilku procent - szacunkowe liczby wyraźnie dowodzą, że pojęcie „kultura słowa pisanego” w odniesieniu do starożytnego Egiptu i Mezopotamii (a także większości innych posiadających pismo kultur aż do epoki nowożytnej) należy stosować z rozwagą i w żadnym razie nie można go utożsamiać z szerokim rozpowszechnieniem znajomości pisma wśród ludności. Większość do porozumiewania się, jak też do zachowywania ipizekazywania informacji nadal wykorzystywała wyłącznie przekaz ustny, pamięć lub metody niepiśmienne^JCorzystanie z wynalazku pisipaLDOzosta-ło zastrzeżone dla owej niewielkiej 'mniejszośefrJrtóraaiofeeb^