Foto2954

154 Rozdział 2

2.2. Elementy topografii i terenoznawstwa

Ludzie od dawna starali się stworzyć obraz ziemi na podstawie swoich obserwacji. W Chinach tysiąc lat przed naszą erą sporządzano mapy i plany terenów. Greccy uczeni Pitagoras (582—507 p.n.e.) i Arystoteles (384—322 p.n.e.) byli pierwszymi, którzy zaczęli nauczać o kulistości Ziemi. Grecki matematyk Era-stotenes z Cyryny (275—194 p.n.e.), traktując ziemię jako kulę, dokonał pomiaru długości południka i obliczył promień kuli ziemskiej. Najsłynniejszym greckim astronomem, geografem i fizykiem był Ptolemeusz (U w p.n.e.). Opracował on geocentiyczną teorię świata, nadał mapom podstawy matematyczne (siatka geograficzna) oraz przyjął ich orientowanie względem północy.

Jedną z najsłynniejszych map Polski była opracowana przez Mikołaja z Kuzy, a wydana ok 1491 r. W 1526 r. ukazuje się mapa Polski w skali 1:1 000 000 opracowana przez Bernarda Wapowskiego — na ówczesne czasy bardzo szczegółowa.

Do najwybitniejszych uczonych kartografów tego czasu należy zaliczyć Merkatora. W 1554 r. wydał mapę Europy w rzucie stożkowym w 6 częściach, a w 1569 r. - najbardziej znaną mapę świata, w opracowanym przez siebie rzucie walcowym wiemokątnym. Po śmierci Merkatora w 1595 r. wydano atlas świata, oparty na najnowszych w tym czasie znanych materiałach kartograficznych.

Zastosowanie w połowie XIX wieku warstwie do przedstawiania rzeźby terenu na podstawie pomiaru terenowego przyczyniło się do powstania nowoczesnych map topograficznych o dużej dokładności w skali 1:25 000 lub 1:21 000 i większej.

Każdy z nas niejednokrotnie korzystał z mapy. Mało kto jednak zastanawia! się nad tym, w jaki sposób została ona skonstruowana? Zastanawiać się nad tym zaczynamy dopiero w momencie, kiedy mamy na tej mapie wykonać jakieś choćby pozornie drobne pomiary, obliczenia czy inne, możliwe do odczytania czynności. Przekonujemy się wówczas, że nie w pełni umiemy posługiwać się mapą i nie potrafimy z tego kolorowego arkusza papieru wyczytać ogromu informacji o terenie, który jest na niej przedstawiony. Znaczenie mapy polega przede wszystkim na bardzo dużej liczbie zawartej na niej treści i informacji wizualnych, zjawisk zachodzących na powierzchni Ziemi, zaś mapy topograficznej w szczególności. Mapa topograficzna jest podstawowym dokumentem przy studiowaniu zagospodarowania i przeobrażeń zachodzących na Ziemi.

Bez map nie można myśleć o pracach poszukiwawczych w geologii, eksploatacji bogactw naturalnych, planowaniu w rolnictwie czy leśnictwie, projektowaniu i budowie dróg komunikacyjnych, kanałów, w urbanistyce, budowie zakładów przemysłowych, działaniu wojsk, planach obronnych i Obrony Cywilnej, Planach Zarządzania Kryzysowego itd. Ciągły rozwój ludzkości stawia coraz to większe wymagania mapom odnośnie ich treści, dokładności i szczegółowości. Dlatego

mapy ciągłe są ulepszane, systematycznie unacześniane i uzupełniane, zwiększa się również ich liczba i rozszerza treść.

Chcąc w miarę swobodnie posługiwać się mapą, należy chociaż w zarysie:

-    poznać istotę odwzorowań kartograficznych na niej stosowanych,

# wykształcić umiejętność czytania mapy topograficznej,

-    zapoznać się z układem współrzędnych stosowanym na danej mapie,

-    poznać klasyfikację i nomenklaturę map topograficznych,

-    drogą systematycznych ćwiczeń wyrobić nawyki i metody prawidłowego wnioskowania.

Informacje zawarte w tym rozdziale przybliżą Państwu tę tematykę.

2.2.1.    Charakterystyka polskich map topograficznych

MAPA to zmniejszony, matematycznie określony, umowny obraz wycinka powierzchni Ziemi przedstawiony na płaszczyźnie. Mapy topograficzne są wykonane w skalach do 1:1 000 000 z odpowiednią treścią, układem współrzędnych i innymi danymi potrzebnymi do pracy na nich. Mapy w skalach od 1:200 000 do 1:1 000 000 uważane są za mapy przeglądowo-topograficzne.

2.2.2.    Podział map topograficznych ze względu na skalę

WIELKOSKALOWE przeznaczone do szczegółowego studiowania terenu i jego oceny, wykonywania pomiarów i obliczeń (np. budowa dróg, mostów, lotnisk itp.). Niezbędne w pracach inżynieryjnych.

1 :J0 000 1 cm -100 m arkusz przedstawia ok. 20 km³,

^1:25 000 1 cm - 250 m arkusz przedstawia ok. 80 km³.

SREDNIOSKALOWE są mniej dokładne i mniej szczegółowe niż mapy wielkoskalowe, ale w zupełności zabezpieczają potrzeby w zakresie prac inżynieryjnych, wojskowych i komunikacyjnych. Są podstawowymi mapami na szczeblu taktycznym.

1:50 000 1 cm - 500 m arkusz przedstawia ok. 320 km³,

1.100 000 1 cm -1km    arkusz przedstawia ok. 1280 km³,

1:200 000 1 cm - 2 km    arkusz przedstawia ok. 5120 km³

MAEOSKALOWE służą do ogólnego studiowania i oceny terenu na dużych obszarach oraz do wykonywania bardzo przybliżonych obliczeń.

1 *500 000 1 cm - 5 km arkusz przedstawia ok. 46 000 km³,

1:1 000 000 1 cm -10 km arkusz przedstawia ok. 184 000 km³.