154 155

154 ROZDZIAŁ

noprawnym elementem tego metabolizmu. Może nawet nie tylko pełnoprawny ale wręcz wyróżnionym. C.-J. Bertrand wylicza najpoważniejsze grzechy (takit słowa używa) mediów, jak przemilczenia, mieszanie informacji i rozrywki, ps doinformacje, powierzchowność i skłonność do uproszczeń, wybiórczość informacji, cynizm, zawężone pole widzenia, ale nie dodaje, że większość z nich ml przynajmniej częściowo obiektywny charakter, a ponadto, że wiele zarzutów ski< rowanych do mediów dotyczy wszystkich instytucji i ludzi, którzy przekazują informację. Jest faktem jednak, że informacje medialne odgrywają w życiu ludi rolę szczególną.

Bertrand podkreśla, że:

Określając swoją politykę informacyjną, media bardziej niż o akcjonariuszy, reklai dawców i dostarczycieli informacji powinny troszczyć się o klientów, a więc wszystkich tych] (czy to jednostek, czy grup społecznych), na których życie mogą wywierać jakiś wpływ²⁷.

Jest to jednak charakterystyczny dla moralistów i etyków, a jakże denerwujący dla praktyków ton: powinno być tak, a tak. Tylko nie wiadomo, jak to zrobić. Każde narzucone administracyjnie rozwiązanie mogące podnieść w trosce o odbiorcę jakość informacji, wiąże się z ryzykiem utraty jakichś istotnych wartości, np. niezależności mediów. Wydaje się, że jedyną szansą na to, aby media nie zatruwały, a wspomagały metabolizm informacyjny, jest odpowiednio wysoki poziom wykształcenia odbiorcy oraz wiedza i charakter dziennikarza. Posiadający wiedzę i odpowiednie cnoty dziennikarz może nie chcieć strawić życia na dostarczaniu nieistotnych informacji. Zbyt rzadko się podkreśla, że dziennikarstwo jest wyborem, a nie przymusem.

INFORMACJA

Powołując się na łaciński źródłosłów, informację tłumaczy się zwykle jako przedstawienie czy wyobrażenie. Informacja oznacza dosłownie „odciśnięcie w”²⁸. Jest jakimś odwzorowaniem, ale nie jest tym, co odwzorowywane. Na śniegu wgłębienie określonego kształtu odwzorowuje kopyto konia, ale nie jest kopytem. Jest informacją, że jakiś czas temu w tym miejscu znajdował się koń.

Ślady na śniegu z różną dokładnością odwzorowują kopyto. Czasem łatwo rozpoznać, że to kopyto końskie, ale bywa, że nie ma takiej pewności. Różne są stopnie dokładności odwzorowania, a więc i informacje są mniej lub bardziej wierne. Zniekształcenie informacji, także informacji nadawanych przez ludzi, zależy od wielu czynników, również obiektywnych, a więc niezależnych od nadawcy. Jednak gdy nadawca ma realny wpływ na treść i formę informacji, zasadnicze znaczenie ma etyka.

²⁷ C.-J. Bertrand, Deontologia mediów..., s. 119.

^u K. Lorenz, Odwrotna strona zwierciadła, tłum. K. Wolicki, PIW, Warszawa 1977, *. 63.

W przypadku mediów słowo „informacja” należy rozumieć w jego znaczeniu potocznym, intuicyjnym.

..Informację o czymś” można uważać za redukt „wiadomości o czymś”, a (po)informo-wanie" - za redukt „powiedzenia". (...) Informacja to tyle, co wiadomość - a więc pewna ..porcja” wiedzy. A „posiadać wiadomość o jakimkolwiek przedmiocie - pisał przed laty Kazimierz Twardowski - znaczy to samo, co umieć wydawać o nim prawdziwe sądy^{1 2}.

Definicję informacji można więc sformułować następująco:

Jeżeli x wygłasza w obecności y-a w chwili t zdanie Z, to x przekazuje y-owi w chwili I informację o tym, czy p, gdy:

(a)    y w okresie (bezpośrednio) przed chwilą t nie wie, czy p (w szczególności z wiedzy y-a z okresu przed t nie wynika ani to, że p, ani to, że nie p);

(b)    y w chwili t odbiera zdanie Z:

•    rozumiejąc zdanie Z;

•    uznając zdanie Z za dostatecznie uzasadnione i prawdziwe;

[i tym samym]

(c)    y w okresie (bezpośrednio) po chwili t wie, czy p²°.

Ta prosta definicja pozwala zrozumieć wiele aspektów współczesnych mediów. Jest jednak definicją bardzo wąską, nie ujmującą wielu aspektów przekazu medialnego, przede wszystkim przekazu telewizyjnego i tzw. nowych mediów. Niemniej jednak, właściwie wskazuje na podstawowe problemy związane z informacją.

Podana wyżej definicja pokazuje, że nie wszystkie media informują i nie wszystkie publikacje, które zalicza się do gatunków informacyjnych, zawierają informację. Najważniejszym kryterium, pozwalającym odbiorcom uznać informację za „dostatecznie uzasadnioną i prawdziwą”, jest wiarygodność nadawcy. Studentom dziennikarstwa czasem trudno jest zrozumieć, dlaczego tak ważna jest dokładność w opisywaniu obiektywnie nawet błahych wydarzeń, w podpisach pod fotografiami czy w pisowni nazwisk. Jednak nawet niewielkie błędy naruszają pozytywny image tytułu, a poważniejsze błędy mogą być dla redakcji prawdziwym nieszczęściem i spowodować całkowitą utratę jej wiarygodności. Nawet z czysto utylitarnej perspektywy po prostu nie warto robić błędów. Należy też pamiętać, że nawet pozornie nieistotne pomyłki mogą powodować (i powodują) nieproporcjonalne skutki w życiu różnych osób. Dlatego też dziennikarz, choć musi się opierać wyłącznie na wiarygodnych źródłach, ma obowiązek, profesjonalny i etyczny, zweryfikować informacje.

Wartość informacji, także medialnej, można próbować wiązać z prawdopodobieństwem. Wiadomości o wydarzeniach „zwyczajnych” mają wartość znikomą lub żadną. Media nie informują więc, że wykłady na uczelni odbywają się normal-

1

" J.J. Jactacki. Potoczne rozumienie informacji, [w:] J.J. Jadacki (red.), Analiza pojęcia informacji, Scmpcr, Warszawa 2003, s. 8

2

Tamte, •. 8