immunitet08

250 Rozdział 3. Stosowanie prawa międzynarodowego -podmioty

Immunitet ustaje nie tylko w przypadku ustania funkcji, ale i upadku państwa. Potwierdził to niemiecki Trybunał Konstytucyjny' w kontekście odpowiedzialności dawnych przedstawicieli władz NRD (przewodniczących Rady Państwa W. Stopha i E. Honeckera) za wydanie rozkazu strzelania do uciekających przez granice NRD na Zachód.

Sporne jest czy zrzec się immunitetu głowy państwa (lub byłej głowy państwa) może tylko państwo, czy także głowa państwa, w niektórych bowiem przypadkach może ona być bezpośrednio zainteresowana we wszczęciu postępowania cywilnego czy karnego.

Wątpliwości powstały na gruncie przypadku kurdyjskiego przywódcy Ocalana, który zanim został uprowadzony przez władze tureckie, wyrażał zgodę na przeprowadzenie procesu przed sądem międzynarodowym (m.in. chodziło mu, jak można przypuszczać, o nagłośnienie kwestii kurdyjskiej). Zob. Ócalan v. Turcja, wyrok ETPC z 12.3.2003 r., sprawa 46221/99, ILM 42(2003), s. 257.

Immunitet nie oznacza bezkarności. W sprawie Kongo v. Belgia^{1 2} MTS wskazał, że minister spraw zagranicznych, pomimo immunitetu, może odpowiadać za swoje czyny:

1)    przed sądem swojego państwa, ponieważ immunitet międzynarodowo-prawny nie dotyczy tego rodzaju jurysdykcji krajowej;

2)    w przypadku zrzeczenia się immunitetu przez państwo;

3)    po zakończeniu sprawowania funkcji, przed sądem krajowym, o ile przysługuje mu jurysdykcja na mocy prawa międzynarodowego, w stosunku do czynów popełnionych przed i po ustaniu funkcji, a także do czynności dokonanych podczas tego okresu w charakterze prywatnym;

4)    przed niektórymi międzynarodowymi trybunałami karnymi, jeśli mają one jurysdykcję³, nawet w czasie pełnienia funkcji oficjalnych, np. przed Międzynarodowym Trybunałem Karnym (zgodnie z art. 27 § 2 Statutu MTK, immunitet nie wyłącza jego jurysdykcji), interesujące jest zwłaszcza stwierdzenie MTS w pkt 3. Potwierdza ono

przedstawione powyżej zasady ogólne odpowiedzialności, ale i wskazuje jeszcze jeden ważny element - jurysdykcja państwa musi wynikać z pra-

^ędzynarodowego, a więc opierać się na uznanych podstawach jurys-^Tiiych jak np. zasada terytorialności, zasada obiektywnej jurysdyk-tonalnej lub wynikać z umów międzynarodowych, jak np. w spra-nocheta. Trybunał jednak zauważył, że nawet jeśli sądy krajowe ijąjurysdykcję na mocy umów międzynarodowych, nie oznacza to nia immunitetu. Immunitet jest przeciwstawialny wobec tych Jurysdykcja nie implikuje braku immunitetu, tak jak brak immuni-jfc implikuje jurysdykcji.

lawo obce przed sądem krajowym. Doktryna „aktu

ra”

i^da poszanowania suwerenności innego państwa ma jeszcze jeden 262 -jący aspekt. Wiele sądów krajowych, głównie orzecznictwo ame-Jcie, wywodzi z niej tzw. doktryną aktu państwa (Act of State)¹ krajowe nie mogą kwestionować ważności lub legalności oficjalnych Jub działań suwerennego państwa (jeżeli państwo to lub jego rząd uznane przez państwo forum) podejmowanych na jego własnym 'um, tzw. zasada Sabbatino. Sformułował ją SN USA w 1964 r. wie Banco Nacional de Cuba v. Sabbatino², dotyczącej wykonania tu zakupu cukru. W odpowiedzi na redukcję przez USA kwot im-fch cukru kubańskiego rząd Kuby znacjonalizował spółki z udzia-; erykańskim. Sabbatino, firma z Nowego Jorku, w której posiada-jajdowała się część majątku znacjonałizowanej firmy, próbowała ć się od odpowiedzialności w skomplikowanym co do faktów podaniu, twierdząc, że nacjonalizacja przeprowadzona przez Kubę jftiezgodna z prawem zwyczajowym. Sąd sformułował zasadę, zadając jednak, że stosuje się ją, jeśli spełnione są odpowiednie warun-akt suwerennego państwa - wywłaszczenie - ma miejsce na jego te-

Nb. 262

1

   W sprawie 2 BvR 1662/9}, wyrok z 21.2.1992 r. Tezę tę podtrzymał ETPC, por. wyżej Nb. 237.

2

   Par. 61.

3

   Zob. sprawę Miloszewicza (Prokurator Trybunału v. Miłoszevic, Międzynarodowy Trybunał do spraw byłej Jugosławii No. IT-99-37-PT, 8.11.2001 r.), dotyczącą byłego prezydenta Jugosławii, oskarżonego o popełnienie zbrodni przeciwko ludzkości i inne naruszenia prawa międzynarodowego. Trybunał odrzucił zarzut immunitetu byłej głowy państwa w oparciu o art. 7 Statutu Trybunału, stwierdzając, że przepis ten odzwierciedla zasadę prawa zwyczajowego (par. 28).

"asyczne ujęcie doktryny Act of State wywodzi się z orzeczenia UmlerhiU v. Her-z 1897 r. (168 U.S., 1897), Sprawa dotyczyła odszkodowania za zatrzymanie :ic domowym, pobicie i znieważenie podczas rewolucji w Wenezueli w ! 892 r. tel USA został zatrzymany na podstawie rozkazu generała dowodzącego jed-oddziałów rebeliantów. Sąd stwierdził, żc czyny zarzucane generałowi mieściły crcsic kompetencji dowódcy wojskowego, reprezentującego rząd powstańczy, y później przez USA. Sąd odwołał się nic tylko do immunitetu przysługującego jonariuszom państwowym w zakresie czynności służbowych, ale i dodał, żc każ-ycrenne państwo jest obowiązane respektować niezależność każdego innego su-icgo państwa, a sądy jednego państwa nie mogą oceniać aktów innego rządu. 76 U.S. 398, 84 S.Ct. 923, 11 L.Ed.2d 804.