immunitet07

248 Rozdział 3. Stosowanie prawa międzynarodowego - podmioty

Głowie państwa i członkom rządu przysługuje zatem immunitet ratio- | ne personae, który chroni osobę jako taką, odnosi się zarówno do postę- | powania karnego, jak i cywilnego, czynności zarówno służbowych, jak ] i prywatnoprawnych, dokonywanych w czasie pełnienia funkcji służbo- \ wej, jak i dokonanych przed objęciem tej funkcji. Immunitet ten wygasa \ w chwili zakończenia pełnienia funkcji. Ratio dla immunitetu personalne- \ go stanowi potrzeba ochrony suwerenności państwa reprezentowanego \ przez osobę pełniącą wysokie stanowisko państwowe, potrzeba zapew- \ nienia swobodnego wypełniania funkcji państwowych.

W wyroku Kongo v. Belgiaz 14.2.2002 r., dotyczącym wydanego przez władzcbcl-gijskic międzynarodowego nakazu aresztowania ówczesnego ministra spraw zagra- \ nicznych Kongo Abdulaye Ycrodii Ndombasi’cgo, w związku z zarzutami popełnienia przez niego zbrodni wojennych i zbrodni przeciwko ludzkości (podżegania w przemówieniach do masowych mordów plemienia Tutsi), MTS potwierdził absolutny immunitet personalny (ratione personae), oparty na prawie zwyczajowym, osób sprawujących najwyższe funkcje państwowe (dotyczy on nic tylko głów państw i szefów rządów, ale także ministrów spraw zagranicznych). Trybunał podkreślił, żc samo wydanie nakazu aresztowania jest naruszeniem immunitetu personalnego. Choć w swoim wywodzie MTS przytoczył sprawę Pinoeheta i sprawę Kadafiego, wydaje się, żc oparł swoją argumentację nie tyle na wątłej w tej mierze praktyce państw, ile logicznie wywiódł swoje konkluzje z ratio leżącego u podstaw instytucji immunitetu personalnego, niezbędności immunitetu dla niezakłóconego procesu współpracy międzynarodowej, efektywnego wykonywania funkcji państwowych¹.

Problem immunitetu wygląda inaczej w odniesieniu do byłej głowy państwa czy członka rządu, tj. gdy nie jest już potrzebna ochrona swobodnego wypełniania funkcji państwowych. Z tego powodu zakres immunitetu przysługującego byłym funkcjonariuszom państwowym ma odmienny charakter. Jest to immunitet funkcjonalny (ratione materiae). Obejmuje on czyny popełnione przy wykonywaniu obowiązków służbowych, a zatem ochrona czynności służbowych nie ustaje wraz z zakończeniem wykonywania funkcji [czyny te ze względu na swój urzędowy charakter przypisywane są państwu i tylko ono (nie zaś ich bezpośredni sprawca) może ponieść odpowiedzialność za ich skutki].

260 Rozróżnienie pomiędzy immunitetem personalnym a funkcjonalnym nic ma zatem nic wspólnego z rozróżnieniem acta de iure imperii i acta de iure geslioms. które rządzi immunitetem państwa. Na przykład zakup służbowego samochodu przez głowę państwa w innym państwie stanowi czynność handlową {de iure gestionis) w kontekście immunitetu państwa. Nie jest jednak możliwe dochodzenie roszczeń związanych z tą transakcją od głowy państwa, nawet jeżeli przestaje ona sprawować funkcje, w sto-

_>wwicm do czynności służbowych immunitet działa nadal. Jedyną drogą jest "pnie przeciwko państwu.

k więc w sprawie Pinocheta kwestią podstawową stało się stwierdzenie, czy za-^£e mu zbrodnie tortur mogą być uważane za popełnione w toku wykonywania eów służbowych. Izba Lordów zdecydowała, że zbrodnie tortur nic mogą być immunitetem, jako że ze swej natury nie stanowią części funkcji głów państwa żna wobec tego uważać ich za popełnione w toku wykonywania obowiązków ych. Jako takie, stanowią 2atem akty prywatne, które w przeciwieństwie do :ych nie są chronione immunitetem ratione materiae. Niektórzy lordowie do-#0 powoływali art. I Konwencji dotyczącej zakazu tortur z 1984 r. stanowiący, Jnia ta zgodnie z definicją konwencyjną może być popełniona tylko przez oso-iące funkcje oficjalne, domniemając, że państwa w sposób dorozumiany się immunitetu wobec oskarżonych o tortury.

jrawach cywilnych, zwłaszcza w odniesieniu do zobowiązań zaciągniętych ^klerze osoby prywatnej, głowa państwa po wygaśnięciu kadencji czy też po zadu oficjalnej funkcji może być pozywana przed sądem. Zgodnie z tą zasadą, aziły zgodę na zamrożenie aktywów szacha Iranu Rczy Pah!avi oraz człon-fego rodziny po detronizacji w 1979 r.¹; władze USA współpracowały również Filipin w celu ustalenia praw do mienia byłego prezydenta F. Marcosa po Sieczce na Hawaje, a zwłaszcza po jego śmierci w 1989 r*. Również w Szwajca-! Filipin uzyskał wyrok zamrażający aktywa Marcosa w bankach szwajcarskich;

iślił, żc immunitet nie przysługuje byłej głowic państwa³. Z kolei sąd ~eli odrzucił możliwość egzekucji z nieruchomości będącej własnością rodziny i, z tytułu skonfiskowanej przez rząd Zairu farmy; sąd odwołał się do absolut-runitctu cywilnego i karnego, obejmujących czynności urzędowe i pozaurzę-tfawy państwa⁴. Nic oczywiście nic zabrania przyznania byłej głowic państwa .Samych przywilejów, jakie przysługują urzędującej głowie, prawo międzynaro-^Lo jednak nic wymaga.

261

ą kwestią jest to, czy immunitet we wskazanym wyżej zakresie Sługuje osobie pełniącej funkcje de facto głowy państwa.

^przypadku prezydenta Panamy, R. Noriegi, stwierdzono, iż z punktu widzenia wewnętrznego Panamy nic mógł on być uznany za prezydenta, a jego Stanowice zostało potwierdzone w wyborach powszechnych. Ponadto USA nic uznawały jgłowę państwa. Tym samym nie mógł on powoływać się na immunitet⁵. Problem Jawił się także w związku ze sprawą Kadafiego, rozpatrywaną przez francuski .de Cassation*. Sąd francuski przyznał Kadafiemu immunitet głowy państwa, ,'lwiek Kadafi zgodnie z prawem konstytucyjnym Libii nie pełnił takiej funkcji, nie wdawał się jednak w rozważania, czy jest on de facto głową państwa.

Nb. 261

1

Sprawa dotycząca nakazu aresztowania (Kongo v. Belgia)_x par. 53-55, 58. Zob. też Nb. 238.

-Deklaracja algierska z 1981 r, pkt 4.

i)b. np. Hiiao v. Marcos, 25 F. 3d 1467 (1994).

ĄMarcos i in. v. Chambre ddccusation, Genewa, ILR 82(1987), s. 53.

^Sprawa Mobutu v. S A. Cotoni, ILR 91(1993), s. 259.

ZfJnitedStates of America v. Noriega, 746 F. Supp. 1506, s. 1519 (S.D.Fla. 1990). "Wyrok z 13.3.2001 r.. No. 1414,