79788 sukcesja02

308 Rozdział 3. Stosowanie prawa międzynarodowego - podmioty

odrzucenia przez Rosję Radziecką (a następnie ZSRR) roszczeń majątkowych państw zachodnich do znacjonalizowancgo mienia i spłaty długów carskiej Rosji; a także od-rzucenia przez NRD wszelkiej łączności z Rzeszą Niemiecką (z zanegowaniem sukce-' sji włącznie) oraz tym samym odpowiedzialności za zbrodnie dokonane w związku i podczas II wojny światowej. Rewolucję jako przesłankę sukcesji państw odrzucała konsekwentnie jedynie doktryna polska. %

314 Konkluzję taką potwierdzają najnowsze przypadki sukcesji¹. Rozpad Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich (ZSRR) oraz rozpad Socjalistycznej Federacyjnej Republiki Jugosławii (SFRJ) zostały potraktowane przez społeczność międzynarodową w różny sposób, aczkolwiek przebiegały podobnie. W przypadku ZSRR proces dezintegracji rozpoczął się od ogłoszenia przez kolejne republiki deklaracji o suwerenności (1988-1991). Władze I centralne rozpoczęły przygotowania do zreformowania systemu państwowego, ale reakcja republik była natychmiastowa: Rosja, Ukraina i Białoruś zawarły w Mińsku 8.12.1991 r. wstępne porozumienie w sprawie utworzenia' Wspólnoty Niepodległych Państw (WPN), które 21.12.1991 r. zostało za- ; stąpione deklaracją o utworzeniu Wspólnoty. Stwierdzała ona, że ZSRR przestał istnieć i został zastąpiony przez WNP, nie będącą ani państwem, ani strukturą ponadnarodową. Państwa WNP zawarły między sobą umowy regulujące skutki rozpadu ZSRR, które nie weszły jednak w życie. W ramach 1 WNP uzgodniono, że Rosja zajmie w organizacjach międzynarodowych (w szczególności w Radzie Bezpieczeństwa ONZ) miejsce ZSRR, co zostało przez te organizacje zaakceptowane. Deklaracje wydawane w związku i z przekształceniami na obszarze dawnego ZSRR przez państwa trzecie:,.! mówiły o uznaniu rządu, a nie uznaniu Rosji jako nowego państwa. Wszystkie pozostałe państwa WNP zostały potraktowane jako państwu nowe, co znalazło wyraz w praktyce traktatowej oraz w konieczności przystępowania U do organizacji międzynarodowych. Ukraina i Białoruś kontynuował}' (jako' państwa nowe) swe członkostwo w tych umowach i organizacjach, do których przystąpiły wcześniej jako republiki sowieckie. W szczególny sposób;:

“ jedynie państwa bałtyckie: Litwę, Łotwę i Estonię, uznając je z państwami istniejącymi w okresie międzywojennym i anek-ez ZSRR w 1940 r. w konsekwencji paktu Ribbentrop-dotyczące -uznania w związku z rozpadem ZSRR były następujące: •aża, że nie ma potrzeby uznawania w sensie prawa międzynarodowego -djęła i korzysta z praw i obowiązków dawnego ZSRR (komunikat MSZ *2.1991 r.^!); Prawa i odpowiedzialność rządu-depozytariusza traktatu jji zostały odziedziczone przez Federacją Rosyjską, która jest kontynu-vościdawnego Związku Radzieckiego (wypowiedź brytyjskiego sekreta-jwiedzi na interpelację w Izbie Lordów z 15.1.1992 r.²); Przyjmuje się ieracja Rosyjska jest państwem-kontynualorem ZSRR oraz że inne repu-jjUkraina, są państwami-sukcesorami dawnego Związku Radzieckiego.

tor; Rosja automatycznie jest związana umowami wielostronnymi, któ-hyl dawny ZSRR (nota szwajcarska z 20.1.1994 r.^J); Biorąc pod uwagę, że ństwem-kon ty tuta to rem ZSRR, nie ma miejsca uznanie Rosji jako państwa i niezależnego; nie jest zatem konieczny formalny akt uznania (komuni-iSZ Belgii z 27.12.1991 r.⁴). W czasie spotkania ekspertów prawnych ‘etu CAHDI), zorganizowanego przez Radę Europy 16.1.1992 r., część adczyła wyraźnie, żc nie ma potrzeby uznawania Rosji, ponieważ spo-‘dzynarodowa uznaje ją za kontynuację ZSRR; przewodniczący Komitetu sumowując dyskusję, żc Federacja Rosyjska była uważana za pań-uatora ZSRR w ONZ i KBWE. W odniesieniu do innych dawnych republik fWcWestię sukcesji należy rozważyć. Jedynym.państwem, które wystosowało .cą Rosję za nowe państwo, na równi z Ukrainą, Armenią, Kazachstanem, ilKirgistanem; były USA (noty z 26.12.1992 r.).

W przypadku Jugosławii w wyniku odmowy przez rząd centralny ie przyznania większego zakresu autonomii poszczególnym re-|Słowenia i Chorwacja, a następnie również Bośnia i Hercegowi-•jMacedonia, przeprowadziły referenda, w których ludność wypo-się za ogłoszeniem niepodległości. Władze Serbii z jednej strony kiwały próby zapobieżenia siłą secesji poszczególnych republik, zaś - podobnie jak Rosja w stosunku do ZSRR - formalnie (że „nowa Serbia” (złożona z Serbii i Czarnogóry) jest kontynuacją ^tyości jugosłowiańskiej. Deklaracja ta nie została przyjęta przez jość międzynarodową, która uznała, że SFRJ rozpadła się na pięć ;które są państwami nowymi; w szczególności odmówiono „nowej” di prawa do automatycznego członkostwa w ONZ.

.138(1992), s. 1146.

.62 (1992), s. 653.

.4(1994), s. 611. jabbers i in., State Practicc, op. cit., dok. Bclgium/7.

Nb. 314

IV. Czapliński, Zmiany terytorialne w Europie Środkowej i Wschodniej i ich skut- ; ki międzynarodowoprawne (1990-1992), Warszawa 1998; R. Muełlerson. Intcmatio- ; nal Law. Rights and Politics. Devclopments in Eastern Europę and the CIS. London 1994; L. Antonowicz, The Disinlegration of the USSR from the Point of Vie\v of Inter- ' national Law, PolYBlL 19(1991-1992). s. 7; K. Hailbronner, Vólker- und curopa-ż: rechtlichc Fragen der deutschen Wicdervcrcinigung, JZ 45(1990), s. 452; M. Bolhe, Ch. Schmidt, Sur quclques qucstions de succcssion posćes par la dissolution dc 1'URSŚ' et celle de la Yougoslavic, RGDIP 98(1992), s. 811; Ph. Bretton, Les problemcs jurt-f:. diqucs posćs par 1’unification de 1'Alleinagne, RGDIP 85(1991), s. 671; Th. Sclweis- -i furth, Vom Einheitsstaat (UdSS-R) zum Staatenbund (GUS), ZaóRV 52(1992), s. 541;. C. G. Szinkareckaja, Problicmy prawopriejemstwa i granicy Rossijskoj Fedcracii, MZMP 5( 1995), Nr 4, s. 84.