sukcesja09

322 Rozdział 3. Stosowanie prawa międzynarodowego - podmioty

Szczególny przypadek przesiedlenia ludności miał miejsce w związku z decyzją wielkich mocarstw, przyznającą Polsce suwerenność na dawnych niemieckich terenach wschodnich. Ta decyzja o przesiedleniu ludności niemieckiej została podjęta w umowie poczdamskiej, której Polska nie była stroną. Mocarstwa były jednak uprawnione do zawarcia tej umowy, stanowiącej jednocześnie pactum in farorem tertii na rzecz Polski (poprzez przyznanie jej pewnych terytoriów) oraz pactum in odium tertii (poprzez nałożenie obowiązku przesiedlenia ludności). Przesiedleniu podlegała ludność niemiecka, poddana uprzednio weryfikacji narodowościowej. Jakkolwiek wysuwane są zastrzeżenia co do legalności decyzji i zwłaszcza sposobu jej wykonania przez Polskę, weryfikacja narodowościowa była pewną formą opcji.

331    Druga możliwość polega na zmianie obywatelstwa osób związanych z cedowanym terytorium. Początkowo dominował pogląd, zgodnie z którym osoby zamieszkujące terytorium zmieniające suwerena automatycznie traciły obywatelstwo państwa poprzednika, nabywając jednocześnie obywatelstwo sukcesora. Zasada ta znana jest jako zasada automatyzmu. Na niej opierały się rozwiązania przyjęte przy różnych typach sukcesji, jakkolwiek większość przypadków cytowanych w repertoriach praktyki dotyczy cesji jako najczęściej spotykanej fonny zmian terytorialnych. Opierały się na niej m.in. rozwiązania stosowane w praktyce niemieckiej, francuskiej i brytyjskiej, w tym w szczególności w traktatach pokojowych po I wojnie światowej oraz traktatach mniejszościowych (m.in. w Traktacie wersalskim i Traktacie z St. Germain), a także w traktatach pokojowych po II wojnie światowej, a w szczególności w Traktacie pokojowym z Włochami z 10.2.1947 r. Również praktyka umowna, ustawodawstwo wewnętrzne i orzecznictwo sądów innych państw (w tym także Polski) potwierdzają tę zasadę.

Teza o automatyzmie została w znacznej mierze osłabiona wraz z rozwojem koncepcji praw człowieka. Jednocześnie umocniła się teza (sugerowana przez doktrynę) o wymogu opcji, tj. umożliwienia zainteresowanym osobom wyboru obywatelstwa.

332    Współczesna praktyka w zasadzie potwierdza rozwiązania wcześniejsze. Zjednoczenie Niemiec nie stworzyło problemów związanych z sukcesją w odniesieniu do obywatelstwa. Wynikało to ze szczególnej regulacji obywatelstwa w RFN, spełniającej istotną rolę polityczną w okresie podziału Niemiec.

Nawiązywała ona do konstrukcji identyczności państwowej RFN z Rzeszą Niemiecką i miała w założeniu obejmować wszystkie osoby, które w 1937 r. (zatem przed rozpoczęciem przez Rzeszę ekspansji terytorialnej, a zwłaszcza przed przyłączeniem Austrii) były obywatelami Rzeszy, a także zstępnych tych osób. W konsekwencji obywatelami RFN byli stali mieszkańcy Berlina Zachodniego (aczkolwiek zgodnie z prawem międzynarodowym miasto nie było częścią RFN, co stwierdzały nie tylko ZSRR i państwa dawnego bloku wschodniego, lecz również zachodnie mocarstwa okupacyj-

Nb. 331-332

fscy obywatele NRD przez cały czas istnienia tego państwa, a także mieszalnych terenów wschodnich Rzeszy, włączonych do Polski i ZSRR na podsla-Jaidu poczdamskiego. Natomiast według ustawy o obywatelstwie NRD p67 r. obywatelami „pierwotnymi” NRD były osoby, które w dniu proklamo-»państwa (7.10.1949 r.) posiadały niemiecką przynależność państwową oraz lieszkania na terytorium NRD, a także ich zstępni (którzy nabyli obywatel-ęjjwilą urodzenia). Wraz z likwidacją NRD w wyniku jej inkorporacji do RFN y Układu zjednoczeniowego przestało istnieć również odrębne obywatelstwo istwa. Na terytorium nowych krajów federalnych rozciągnięta została moc ąjąca prawa zachodnionicmicckiego, w.tym również prawa o obywatelstwie, śnie osoby pozostające w Polsce {i posiadające obywatelstwo polskie) zacho-punktu widzenia prawa niemieckiego niemiecką przynależność państwową, |tyiri samym liczne przypadki podwójnego obywatelstwa. Regulacja nicmiec-ąątała zmieniona po zawarciu Układu z 1990 r. o potwierdzeniu granicy pań-.między Polską a Niemcami, kiedy to suwerenność Polski na dawnych nic-|jjłh'terenach wschodnich już nie jest kwestionowana.

icie art. 33 konstytucji ZSRR (w połączeniu z art. 1 ustawy .1978 r. o obywatelstwie sowieckim) istniało jednolite obywatel-gństwowe. Jednocześnie wprowadzono możliwość regulacji przez gjgólne republiki obywatelstw republikańskich, to w praktyce nie /taiły one żadnej roli. Powszechne uznanie Rosji za państwo idem §t ZSRR prima facie powinno ułatwić rozwiązanie konfliktów iych z obywatelstwem. W rzeczywistości jednak powstałe problemy się dużo bardziej skomplikowane.

|f§jnie z ustawą o obywatelstwie Federacji Rosyjskiej, obywatelami imi są wszystkie osoby posiadające obywatelstwo sowieckie, poję miejsce zamieszkania na terytorium Federacji Rosyjskiej, chyba resie roku od wejścia w życie ustawy złożą oświadczenie, że od-|po obywatelstwo. Obywatelstwo rosyjskie mogły nabyć pod pewnikami wszystkie osoby będące obywatelami byłego ZSRR, bez |u na miejsce zamieszkania, oraz bezpaństwowcy mieszkający na orium Rosji lub innej części byłego ZSRR. Na podstawie dwóch no-cji ustawy o obywatelstwie z lat 1993 i 1995 obywatelstwo rosyj-jogli nabyć obywatele byłego ZSRR przebywający w momencie |u ZSRR za granicą (w tym zwłaszcza żołnierze). Praktyka innych powstałych w wyniku rozpadu ZSRR była w miarę jednorodna, i-sukcesorzy nadały swe obywatelstwo wszystkim osobom, które ^uzyskania niepodległości posiadały miejsce zamieszkania na ich akiach lub też które uprzednio posiadały odpowiednie obywatelstwo IJikańskie.

^odróżnieniu od obywatelstwa sowieckiego, obywatelstwo jugo-iskie było w znacznej mierze powiązane z obywatelstwami repu-

Nb. 332