sukcesja03

3 10 Rozdział 3. Stosowanie prawa międzynarodowego - podmioty

315    Tradycyjnie rozróżnia się w doktrynie sukcesję uniwersalną i częściową. Podział ten oparty jest na stosunku między poprzednikiem a sukcesorem. Z sukcesją całkowitą mamy do czynienia wtedy, gdy państwo-poprzednik (lub poprzednicy) przestają istnieć, a w to miejsce powstają (lub powstaje) kilka (lub jedno) państw-sukcesorów. Z kolei o sukcesji częściowej mówi-my, gdy dochodzi do zmian terytorialnych pomiędzy państwami istniejącymi lub też państwo-poprzednik istnieje nadał, pomimo zmian terytorialnych i ludnościowych. W praktyce podział ten jest nie do końca dycho-tomiczny, a ocena typu sukcesji może być utrudniona. Trudno bowiem niekiedy jednoznacznie ocenić, czy mamy do czynienia z serią secesji, czy też z rozpadem państwa (tak np. kontrowersje budziły rozpad ZSRR i SFRJ). Z drugiej strony, secesja z punktu widzenia państwa-poprzednika ma charakter częściowy, natomiast z punktu widzenia sukcesora - uniwersalny. Z tymi zastrzeżeniami do przypadków sukcesji całkowitej zalicza się rozpad państwa i zjednoczenie państw, natomiast do sukcesji częściowej - cesję części terytorium na rzecz innego państwa oraz secesję. Osobną kategorię sukcesji stanowiło powstanie nowego państwa niepodległego z terytorium uprzednio pozostającego w zależności kolonialnej. Wszystkie przypadki sukcesji państw zaliczyć należy do pochodnych sposobów nabycia terytorium. Cechą charakterystyczną sukcesji całkowitej jest to, że w miejsce państw(-a) poprzedników(-a) powstaje kilka (w przypadku rozpadu państw) lub jedno (w przypadku unii czy zjednoczenia państw) państwo nowe. Szczególnym przypadkiem zjednoczenia państw jest inkorporacja, polegająca na włączeniu całego terytorium jednego państwa do innego państwa. Różnica w stosunku do tradycyjnego zjednoczenia państw polega na tym, że państwo inkorporowane przestaje istnieć, zaś państwo inkorporujące zachowuje swą ciągłość i identyczność.

316    Kodyfikacja prawa o sukcesji państw była przedmiotem prac KPM od 1963 r. W wyniku prac powstały dwie konwencje - z 1978 r. o sukcesji państw w odniesieniu do traktatów oraz z 1983 r. w odniesieniu do ekonomicznych aspektów sukcesji. W 1997 r. zakończone zostały prace KPM nad problemem sukcesji w odniesieniu do obywatelstwa, jednakże w tym przypadku nie przygotowano projektu konwencji, ograniczając się jedynie do opracowania deklaracji zasad rządzących sukcesją. W odniesieniu do obu Konwencji można stwierdzić, że jakkolwiek pierwsza z nich

¹ Dokonało się to niejako „tylnymi drzwiami”; liczba stron zwiększyła się poprzez sukcesję kilku nowych państw w stosunku do konwencji ratyfikowanej przez Jugosławię i Czechosłowację.

Nb. 315-316

^fżycie', to liczba jej sygnatariuszy jest niewielka, co powoduje, iż ^pozbawiona większego znaczenia. Z kolei druga Konwencja nie życie i nic nie wskazuje na to, by nastąpiło to w przyszłości. Ze na pewne elementy, zwłaszcza uprzywilejowanie nowych liepodległych, Konwencje nie stanowią również kodyfikacji pra-jzajowego. Obie bowiem mają charakter dyspozytywny, wyraźnie ając, że mają zastosowanie wyłącznie wówczas, gdy zaintereso-gastwa nie uzgodnią innych rozwiązań.

lóg zgodności sukcesji z prawem międzynarodowym

|cesja państw musi być legalna z punktu widzenia prawa międzyna-jo. Oznacza to w szczególności, że zmiany terytorialne pomiędzy pmi nie mogą dojść do skutku przy użyciu siły w sposób niezgodny międzynarodowym, a także, iż muszą uwzględniać wolę ludno-rażoną w prawie do samostanowienia.

esja w odniesieniu do umów międzynarodowych

p/ęncja wiedeńska z 1978 r. wprowadza znaczące zmiany w stolo wcześniejszej praktyki państw. Przede wszystkim zakłada zrów-jjozpadu państwa i secesji (art. 34-35) oraz zjednoczenia państw )racji (art. 31-33), jeśli chodzi o skutki sukcesji w odniesieniu do ^międzynarodowych. Przewiduje w przypadkach zjednoczenia lu państwa automatyczną sukcesję umów wielostronnych i dwu-fęh, zastrzega jednak możliwość modyfikacji tej zasady poprzez {pomiędzy zainteresowanymi państwami, a także wyłącza sukcesy była ona sprzeczna z celem lub przedmiotem umowy bądź iiałaby w zasadniczy sposób warunki jej funkcjonowania. W odnie-do cesji (art. 15 Konwencji) wprowadzono zasadę ruchomych suwalnych) granic traktatowych, zgodnie z którą umowy po-«ka wygasają na terytorium cedowanym, a w to miejsce zaczynają ęjązywać umowy sukcesora. Również ta zasada może być zmodyfi-ia przez umowę pomiędzy zainteresowanymi stronami.

■rSzafarz, Sukcesja państw w odniesieniu do traktatów wc współczesnym prawie aarodowym, Warszawa 1982; P. K. Menon, Succession of States in Respect to State Property, Archives and Debts, Lewiston 1991; A. Zimmermann, lachfolgc in vólkcrrcchtłiche Yertrage, Springer, Berlin-Heidelberg-New

Nb. 317-318

317

•fi

“ii

318