FunkcjonowanieRynku R07#0 231

7. Praktyki monopolistyczne

Praktyki monopolistyczne nie mogą być utożsamiane z występowaniem na rynku sytuacji monopolistycznych. Sytuacje te są kategorią strukturalną, odzwierciedlającą istnienie danej odmiany struktury podmiotowej rynku. Tymczasem praktyki monopolistyczne są elementem sfery postępowania podmiotów rynku. Usytuowanie tych dwóch kategorii w odmiennym zespole zjawisk nie oznacza, że nie istnieje między nimi bezpośredni związek.

Praktyki monopolistyczne pojawiają się jako konsekwencja istnienia na rynku sytuacji monopolistycznych. Jak już wskazywano, sytuacje te mogą powstawać zarówno pod wpływem takiej struktury podmiotowej podaży, którą charakteryzuje występowanie jednego sprzedawcy w danym segmencie rynku, jak i pod wpływem zawierania przez sprzedawców porozumień monopolistycznych. Praktyki monopolistyczne mogą towarzyszyć sytuacjom monopolistycznym, niezależnie od sposobu ich powstawania.

Praktyki monopolistyczne, poza wymienionymi już skłonnościami sprzedawców do podwyższania poziomu cen oraz zmniejszania wielkości podaży, mogą się przejawiać przede wszystkim w' następujących kierunkach postępowania:

—    obniżaniu poziomu jakości produktów' lub usług,

—    uzależnianiu sprzedaży produktów' lub usług od spełnienia przez nabywuów' dodatkowych świadczeń na rzecz sprzedawców,

—    narzucaniu nabywcom organizacyjno-technicznych warunków wymiany (wmrunków¹ i terminów' dostawy, warunków' płatności itd.),

—    odmowie sprzedaży produktów lub usług określonej grupie nabywców',

—    określaniu minimalnej wielkości jednorazowej sprzedaży,

—    ograniczaniu lub utrudnianiu innym sprzedawcom dostępu do rynku.

Stosowune przez sprzedawców' praktyki monopolistyczne są podstawą osiągania przez nich renty monopolowej. Wyraża ona dodatkowy efekt osiągany przez monopolistę, wynikający z jego usytuowania na rynku w^robec nabywców. Praktyki monopolistyczne są równocześnie takimi przedsięwzięciami podejmowanymi przez monopolistów, które:

—    utrudniają lub uniemożliwiają nabywcom zmniejszanie kosztów działalności (kosztów zaspokajania potrzeb).

—    wywołują bezwzględny lub względny wzrost kosztów' ponoszonych przez nabywców'¹.

Skłonność monopolistów do stosowania szerszego lub węższego zakresu praktyk monopolistycznych zależy od wielu czynników'. Podstawowe znaczenie w'śród nich ma stopień ostrości ograniczeń, jakie może napotykać monopolista w procesie podw'yższania poziomu cen oraz zmniejszania wielkości podaży produktów lub usług². Przy wyższym stopniu tych ograniczeń wzrasta znaczenie wymienionych powyżej praktyk monopolistycznych. Nie oznacza to, że klasyczne parametry działania monopolisty oraz wymienione praktyki monopolistyczne mają substytucyjny charakter. Zmniejszenie stopnia ograniczeń w procesie podwyższania cen oraz ograniczania wielkości podaży produktów lub usług może osłabiać znaczenie tych praktyk monopolistycznych, ale nie musi niwelować związków komplementarnych, które między nimi zachodzą. Podwyższaniu przez monopolistę poziomu cen może wńęc towarzyszyć obniżanie poziomu jakości produktów' i usług, zmniejszaniu wielkości podaży może towarzyszyć odmowrn sprzedaży produktów' określonej grupie nabywców itd.

Skłonność monopolistów do stosowania praktyk monopolistycznych oraz ich możliwości w tej dziedzinie są tym większe, im:

—    wyższy stopień imperatywności charakteryzuje potrzeby, które określają popyt nabywców na produkty lub usługi,

—    wyższy jest stopień intensywności konkurencji między nabywcami,

—    wyższe są bariery wchodzenia na rynek przez nowych sprzedawców.

231

1

   Bezwzględny wzrost kosztów może być związany z koniecznością oferowania przez nabywców dodatkowych świadczeń na rzecz sprzedawców. Względny wzrost kosztów jest związany przede wszystkim z nabywaniem przez nabywców produktów niższej jakości przy danej cenie.

2

   U. Basseler, J. Heinrich, W. Koch, Grundlagen.., jw., s. 210.