Geografia turyzmu1

‘1*1    ISmI«)i*whwi |iu|<-iiii i ylównc koncepcje badawcze w jjeop.inhi tliryzmu

ryferii, zauważając. że powsln|ą w różnych regionach świata w odmiennym czasie. W swojej koncepcji I* Goimsrn n/.nał, że zajmując się „peryferiami”, należy je osobno rozpatrywać dla Europy oraz pozostałej części świata, co w tym przypadku oznacza w praktyce Amerykę Północną (jako główne obszary popytu turystycznego).

Z punktu widzenia Europy pierwszy typ peryferii, który pojawił się już w końcu XVIII w., to miejscowości nadmorskie w północnej części kontynentu (np. Heiligendamm w dzisiejszych Niemczech, Scheveningen w Holandii, Ostenda w Helgi i, Brighton, Blackpool i Scarborough w Anglii, Dieppe we Francji). Z punktu widzenia Stanów Zjednoczonych natomiast ten typ reprezentował Newport (stan Klmde Island), który jednak zaczął się rozwijać dopiero w latach pięćdziesiątych XIX w.

I )rugi typ peryferii ukształtował się w Europie w XIX w. (przede wszystkim miejscowości nad Morzem Śródziemnym, Jałta nad Morzem Czarnym oraz San Sebastian i Biarritz nad Zatoką Biskajską), natomiast w Ameryce Północnej w lalach 1900-1940 (Floryda, Kuba i Bahamy).

Dopiero trzeci typ peryferii pojawił się jednocześnie w Europie (Wyspy Kanaryjskie, Baleary) i Azji Zachodniej (wybrzeże anatolijskie w Turcji) - oba regiony zdaniem E. Gormsena stanowiły peryferie w stosunku do rozwiniętej części luiropy - jak również w Ameryce, gdzie turyści zaczęli masowo odwiedzać Aca-puleo i Puerto Vallarta w Meksyku, wyspy Morza Karaibskiego oraz Hawaje. Zjawisko to nastąpiło w latach pięćdziesiątych.

Peryferiami czwartego typu są dla wysoko rozwiniętej Europy wyspy Morza Kurnihskiego i Oceanu Indyjskiego, indonezyjska wyspa Bali oraz nadmorskie tereny Ameryki Łacińskiej, a z punktu widzenia rozwiniętych społeczeństw zachodniej półkuli peryferiami są nadmorskie miejscowości Ameryki Południowej (dzielnica Copacabana w Rio de Janeiro, urugwajski kurort Punta del Este i Mar del Piała w Argentynie). W obu przypadkach proces ten zaczął się w latach sześćdziesiątych.

E. Gormsen w swojej pracy, w części poświęconej zagospodarowaniu przestrzennemu nadmorskich miejscowości turystycznych, wyróżnia ponadto trzy stadia rozwoju;

•    etap „pionierski” (typ A), w którym powstają niewielkie ośrodki turystyczne o zasięgu regionalnym (np. Goa w Indiach, Kuta w Indonezji),

•    etap „krajowy” (typ B),

•    etap, w którym powstają duże ośrodki turystyczne (np. Caneun w Meksyku, Ła Grandę Motte we Francji).

Oceniając koncepcję E. Gormsena, warto pumiętnć, że peryferie I i II typu pojawiły się znacznie wcześniej w Europie ni/ w Ameryce Północnej, lecz peryferie III i IV typu zaczęły powstawać w tym *nmym e/wde Zjawisko to jest wynikiem szybkiego rozwoju gospodarczego w XX w, półkuli /m Itodniej, zwłaszcza

Sianów Zjednoczonych. Jednocześnie możini slmmułować lezę, że wraz z globu lizacją gospodarki światowej podział nu peiytme z punklu widzenia rozwiniętych legionów Huropy lub zurbanizowanej części Ameryki staje się anachroniczny. Jak częściowo wykazał E. Gormsen, w drugiej połowie XX w. basen Morza Karaibskiego zaczął być tłumnie odwiedzany, zarówno przez mieszkańców Stanów /jednoczonych (nieco wcześniej), jak i Europy (trochę później). Rozwijając koncepcję I-. Gormsena i wprowadzając V typ peryferii, można przyjąć, że np. wyspy Oceanii stały się w tym samym czasie peryferiami dla Europy, Ameryki Północnej i Azji Wschodniej (głównie dla turystów z Japonii, Tajwanu i Korei Południowej).

Chociaż od momentu powstania teorii peryferii W. Christallera upłynęło wiele łat i niektóre spostrzeżenia jej twórcy wydają się nieaktualne [Kowalczyk 1993], dający się zauważyć w ostatnich latach gwałtowny rozwój turystyki do krajów Trzeciego Świata, jak również wzrost zainteresowania tzw. turystyką alternatywną lup. agroturystyką i ekoturystyką), mogą wskazywać na słuszność głównych tez wysuniętych przez W. Christallera również w dzisiejszych czasach.

Teoria cyklu ewolucji obszaru turystycznego

łformułując koncepcję cyklu ewolucji obszaru turystycznego (która może dotyczyć pojedynczej miejscowości lub całego regionu), R.W. Butler [1980] nawiązał tło spostrzeżeń W. Christallera odnoszących się do przemian funkcjonalnych obszarów turystycznych, jak również badań empirycznych C. Stansfielda [1978], który zajmował się historią rozwoju funkcji turystycznych w Atlantic City. Model R.W. Butlera nawiązuje także w znacznym stopniu do koncepcji dyfuzji innowacji (w tym przypadku innowacją jest pojawienie się na danym obszarze funkcji turystycznej). R.W. Muller na podstawie wspomnianych badań oraz własnych obserwacji wyróżnił s/eso etapów (stadiów) w modelu opisującym cykl ewolucji obszaru turystycznego (podobnym do znanego w ekonomii tzw. cyklu produktu) (ryc. 3).

Pierwsza faza, nazwana fazą eksploracji (ang. exploration stage), zakłada po l>twinnic się na danym obszarze nieznacznej liczby turystów indywidualnych, k 10 i v< h przyciągają głównie walory przyrodnicze oraz kulturowe. Na tym etapie pr uniijicji turystycznej odwiedzający tylko w niewielkim stopniu oddziałują na życic mieszkańców i lokalną gospodarkę.

W drugim etapie, określonym przez R.W. Butlera jako faza wprowadzenia (ang. ttiyolwnwnl sta^e), turyści coraz częściej odwiedzają dany obszar, a część mieszkań u*w zaczyna czerpać dochody z usług noclegowych, gastronomicznych itd.

W trzeciej fazie, nazwanej przez autora koncepcji fazą rozwoju (ang, r/m*-Inpmcnt slttge), funkcja turystyczna staje się jednym z głównych źródeł loka Iny cli dochodów. Na tym etapie liczba turystów zaczynu być równa liczbie stałych mieszkańców. Powstają liczne obiekty przeznaczone do obsłużeniu coraz większej li-i /by gości, co czasami zaczyna być groźne dła środowiska przyrodniczego. Jak