ekonomika (50)

43. Metody badania potrzeb transportowych

Badanie potrzeb transportowych ma istotne znaczenie dla przedsiębiorstw transportowych, wykorzystujących te badania w celu dostosowania potencjału przewozowego do wielkości przewidywanego popytu oraz przedstawienia potencjalnym użytkownikom transportu odpowiedniej oferty wykonania usług, a także dla podmiotów odpowiedzialnych za kształtowanie racjonalnej polityki transportowej i rozwoju infrastruktury transportowej. Specyfika usług transportowych wymaga zastosowania wyspecjalizowanych metod badawczych. Badania te prowadzone są w trzech aspektach:

•    wielkości potrzeb transportowych;

•    rozkładu przestrzennego i czasowego zapotrzebowania na usługi transportowe;

•    preferencji użytkowników w zakresie wyboru gałęzi transportu oraz pożądanych cech jakościowych usług transportowych.

Badania wielkości potrzeb transportowych w zakresie przemieszczania ładunków przeprowadza się przede wszystkim metodą wskaźnikową. Ogólne potrzeby gospodarki narodowej najczęściej ustala się przy użyciu wskaźników prze-wozowości ■ transportochłonności. Wielkość potrzeb transportowych ludności ustala się na podstawie badania ruchliwości komunikacyjnej społeczeństwa. Wskaźnik ruchliwości komunikacyjnej ludności oznacza łączną liczbę przejazdów wykonanych wszystkimi rodzajami transportu w ciągu roku. przypadającą na jednego mieszkańca. Na ruchliwość komunikacyjną składają się trzy składniki: przewozy transportem międzyosiedlowym. przewozy komunikacją miejską i przejazdy samochodami osobowymi . W praktyce ruchliwość komunikacyjną najczęściej określa się w badaniach ankietowych.

Na podstawie badań wielkości potrzeb transportowych oraz czynników, które na nie wpływają, sporządza się prognozy wielkości popytu. Kompleksowa prognoza zapotrzebowania na transport jest każdorazowo przygotowywana w celu zdefiniowania polityki transportowej państwa na lata następne. Przykładem takiej prognozy jest ekspertyza przygotowana przez J. Bu me wieża¹, będąca podstawą opracowania dokumentów: Strategia rozwoju transportu na Inta 2007—2013 i Polityka transportowa państwa na lata 2005—2025. Prognozy przewozu ładunków są przygotowywane odrębnie w odniesieniu do popytu na przewozy wewnątrzkrajowe i międzynarodowe, z uwzględnieniem podziału zadań przewozowych między gałęzie transportu. Z kolei szacowanie wielkości popytu na przewozy pasażerskie przeprowadza się w podziale na przewozy międzyosiedlowe (z dalszym podziałem na gałęzie transportu) i miejskie (z podziałem na transport zbiorowy i motoryzację indywidualny). W odniesieniu do potrzeb transportowych zaspokajanych przez motoryzację indywidualny, której znaczenie w systemie przewozów pasażerskich cały czas wzrasta, przygotowuje się prognozy liczby przejazdów i wielkości pracy przewozowej.

Popyt na przewozy jest rozłożony nierównomiernie w czasie i w przestrzeni (szerzej w rozdz. 4.6). Przestrzenny rozkład popytu jest badany m.in. w celu racjonalnego rozwoju infrastruktury transportowej, a przez przedsiębiorstwa transportowe - aby jak najlepiej dostosować rozkład linii przewozowych oraz moc przewozowy do zmieniających się potrzeb. Obserwacje stopnia wykorzystania pojazdów pomagają ustalić optymalny częstotliwość i rodzaj pojazdu dla poszczególnych linii komunikacyjnych.

Znajomość rozkładu podróży w czasie pozwala wyznaczyć okresy, w których następuje kumulacja liczby podróży. Wahania czasowe popytu są znaczne i powodują powstawanie tzw. szczytów przewozowych. Nie można całkowicie uniknąć takich szczytowych okresów, ale wiedząc, w jakich porach dnia, miesiąca czy roku występują, można podejmować działania powodujące ich zmniejszenie (np. rozpoczynanie ferii zimowych w poszczególnych województwach w różnych terminach).

Określanie rozkładu potrzeb transportowych przeprowadza się w badaniach kordonowych i potoków przewozowych. Badania kordonowe polegają na rejestracji natężenia ruchu na trasach wlotowych do określonego miasta lub na obrzeżach określonego obszaru. Dokonywane są w określonych dniach i na tej podstawie szacowane są wielkości całoroczne. W odniesieniu do transportu ładunków metoda ta polega na zliczaniu przewożonych ton ładunków, a w stosunku do przewozów pasażerów — na Uczeniu samochodów osobowych bądź też sumowaniu łącznego ruchu drogowego.

Badania potoków ładunków i pasażerów są przeprowadzane w odniesieniu do określonych relacji przewozowych. W przewozach pasażerskich możliwość określenia dokładnej wielkości potoków przewozowych zależy od gałęzi transportu. Nie sprawia problemu ustalenie liczby podróżnych między dwoma punktami transportowymi w transporcie lotniczym, czy morskim, gdyż można określić tę liczbę na podstawie sprzedanych biletów i zrealizowanych podróży. W transporcie kolejowym również znana jest liczba sprzedanych biletów na daną trasę, ale nie wiadomo, ile osób, które kupiło wcześniej bilety, z nich nie skorzystało. Ustalenie wielkości potoku przewozowego najtrudniejsze jest w komunikacji miejskiej, ponieważ nie można ustalić, kiedy i na jakiej trasie sprzedane bilety zostaną wykorzystane. Dlatego też w stosunku do tych rodzajów i gałęzi transportu, w których nie można określić wielkości przewozów na podstawie liczby sprzedanych biletów, odpowiednim sposobem zbierania informa-

1

1 Bumewicz ²—J—‘ ZMpdrzebmmma na transport do 2013 i 2020 roku. httpy/www nu goiv.pl/ P«fzmtaTj^jednc»llgfl/dokiinien^ó2-200«_bumewicg_j-_prognjc>potcg_transport_pl_2013-2020. pdf z 15.06.2005

2

Potapka hnsupui lu— yitil— na IM² 2001-2015 . ap cit.. ² 60