Hinz (9)

uczyniła, ideał Niemców za pomocą przymiotnika „szlachecki”, jest jakby zaprzeczeniem pochopnego przypuszczenia, iż istnieje jawna zgodność między daną społecznością a językiem używanym przez nią dla obrony jej pozycji. W tym wypadku jest to tym bardziej uderzające, jako że „jeździec” uosabia negację krytyki, świadomości i racjonalizmu, czyli zaprzecza wszelkim pojęciom powstałym w trakcie procesu emancypacji mieszczaństwa, tym pojęciom właśnie, które patronowały mieszczańskiej nauce. „Szlacheckie” przestaje w ten sposób, być historycznym określeniem klasowym. „Szlachectwo” jako kwintesencja rzeźby, która ogłoszona została pomnikiem „wiecznej niemieckości” (1935) ^{1 2} i w której „wielbimy gloryfikację idei przewodnich” (1947)⁵⁰, stało się — dzięki mieszczańskiemu postulatowi równości i braterstwa — udziałem całej mieszczańskiej społeczności, wszystkich jej członków, którzy poczuwają się do „niemieckości”. Absolutyzacja „szlachetności” i zarazem jej upowszechnienie w związku z pojęciem „niemieckości” oznacza próbę nobilitacji świadomości całego narodu.

Jak dowodzą tego powyższe cytaty, „jeździec” jest probierzem szlachetnej elastyczności stosowania tego określenia. Właśnie tutaj, gdzie potrzebna była identyfikacja, historia sztuki przyszła z pomocą, stosując metodę „podobne rodzi podobne”, której kwintesencją jest identyczność podmiotu i przedmiotu. Niezliczona ilość Niemców poddała się egzaminowi z niemieckości albo publicznie oglądając Jeźdźca na miejscu, albo też na osobności przy lekturze prac z historii sztuki^{3 4}. Ich szlachectwo zostało w ten sposób potwierdzone. „Ludzie wierzą, wychodzą, patrzą przed siebie, a między nimi, niewidzialny, jedzie na koniu jeździec z Bambergu” (1935) ¹.

W ten sposób historia sztuki w ukrytej formie zawiera w sobie socjologię harmonii narodowej, występującej przeciwko teoriom nieuchronnych konfliktów społecznych, dającym wizję społeczeństwa rozdartego przez sprzeczne interesy i klasy. Ci, którzy dotychczas uważali siebie za uciska nych i wyzyskiwanych, wyniesieni zostali ponad tych, co ich. wyzyskiwali — i, choć razem z nimi, dopuszczeni do narodowego szlachectwa. Kontynuowanie krytyki byłoby krytykowaniem, siebie samych. W poczuciu jedności narodowej i rasowej, w których obrębie nie można było przecież tolerować sporów, spychano istniejące mimo to konflikty na mniejszości narodowe lub na zewnątrz, a najczęściej na inne rasy.

To ostatnie dotyczyło najczęściej „Słowian zagrażających suwerenności Rzeszy” (1953) ^{5 6 7}, którym przeciwstawia się „jeździec” ożywiony „pełnym wyrazem zdobywczej ekspansji” (1927)^G0. Od ogólnych pochwał rycerskości przechodzi się, gdy tego wymaga zadanie „zdobywania dalekich przestrzeni”, do wyliczania zupełnie konkretnych cnót wojskowych. Po „odważnym”, „bohaterskim”, „zdyscyplinowanym” następują natychmiast inne przymiotniki jak: „zygfrydowski” ^Ci, „żołnierski”⁸, „władczy” ⁹ _? „przywódczy” °¹⁰. Jeździec ma „spokój wewnętrzny i gotowość wewnętrzną” °^{11 12}, okiełznał „swój temperament dyscypliną” ^c6. Jego ciało jest wygimnastykowane, „trenowane w 'sporcie’ przez wiele pokoleń” °¹³, ma ono „stalową gibkość” ¹⁴ i „elastyczną ruchliwość” ¹⁵, zahartowane jest w „trudach wojennych i rzemiośle wojskowym” ¹⁶„

I chociaż zwykły Niemiec został w ten sposób podniesiony do poziomu szlachectwa i innych cnót „jeźdźca” dzięki temu, że mu je przedstawiono jako obowiązek, to jednak „jeździec” upokorzy go znowu, w inny sposób: siedząc na koniu „spogląda on nieco wyniośle ponad tłumem” (1924)¹⁷, ponad szeregami pieszych, którzy mają za nim podążyć. Nie jest on bo-

361

1

   Stange, op.cit.

2

   yy. Waetzoldt Schópferische Phantasie. Wiesbaden 1947, s. 54.

3

   Tak więc piśmiennictwo z zakresu historii sztuki i przedstawione tutaj jego modusy postępowania same mogą posłużyć jako wyjaśnienie mechanizmu, którego ofiarą padli niearyjczycy. Historia sztuki straciła przy tym szczególnie wielką część swoich najlepszych przedstawicieli — co było logicznym wynikiem jej długoletniej postawy metodologicznej,

4

   H. Freyer, cyt. za K. O. Conrady Deutsche Literaturwissenschaft und Drittes Reich. W: Germanistik — eine deutsche Wissenschaft. Frankfurt a. M. 1967, s. 82.

5

Afirmujący cytat Steuerwalda, op.cit, s. 109, cyt. za A. Dyroff.

6

⁰⁰    Finder Der Bamberger Dom und seine BildwerJce, s. 77.

7

⁰¹    R. Haraann Geschichte der Kunst. New York 1945, s. 301.

8

⁸² Mayer, op.cit., nr 55.

9

⁰³ J. M. Ritz Bayerische Kunst geschichte. Munchen 1963, ć, 2, 3. 26 (nie zmienione w stos. do wyd. 1, Munchen 1931, s. 44).

10

   Tamże.

11

   Jantzen Deutsche Plastik..., s. 46.

12

⁰⁸    Jantzen Deutsche Bildhauer..., s. 136,

13

Tamże s. 134.

14

⁰³ Tamże.

15

⁰⁹    Weese, op.cit., s. 103 n.

16

   Tamże.

17

   G. Dehio Der Bamberger Dom. Munchen 1924, s. 28.