GK (61)

liczba prób potrzebnych do opanowania schematu rozwiązania zadania wahała się od 10. do 102.

Pocieszające jest jednak to. że rozpoczęte na zajęciach rozumowanie nie skończy się z chwilą zamknięcia przez dziecko drzwi. Jest to pobudzenie do działania, pchnięcie do przodu. Teraz dziecko wykorzysta wszystkie okazje, aby badać, sprawdzać, porównywać. Na przykład po zajęciach z przelewaniem wody wejdzie do każdej kałuży lub chociaż wrzuci do niej kamyk, aby zobaczyć, jak zachowuje się woda. Spędzi długie chwile przy kranie przelewając wodę z jednego naczynia do drugiego. Jeżeli może pytać, zasypie pytaniami dorosłych. Dlatego przy powtarzaniu ćwiczeń bardzo często okazuje się, że dziecko potrafi już traktować zmiany jako odwracalne i w tych kategoriach.

Scenariusz zajęć

Oprócz przedmiotów znajdujących się w domu, potrzebna będzie masa solna lub plastelina i kolekcja naczyń: dwie wysokie szklanki, dwie szerokie szklanki (mogą to być także dwie duże butelki i dwie małe od śmietany), dzbanek i 6 szklanek, miś, lalka i inne zabawki.

Sytuacje życiowe

Już w poprzednich scenariuszach podałam przykłady, jak bardzo kształcące są zwykłe zajęcia w kuchni, jeżeli dorosły zechce tylko podkreślić sens wykonywanych czynności i zwrócić dziecku uwagę na uzyskane efekty. A potem skłania je do słownego formułowania swoich przemyśleń. Przygotowywanie posiłków i pieczenie ciasta to sytuacje znakomicie nadające się do badania przekształceń zmieniających wygląd cieczy i masy (tworzywa). Można także zdobyć tu doświadczenia dotyczące ustalania dobrych proporcji, a także przewidywania efektu końcowego procesu zmian. Oto kilka przykładów takich ćwiczeń poznawczych.

Mama przygotowuje domowy makaron. Zaprasza dziecko do wspólnej pracy. Razem czytają stosowny przepis i przygotowują produkty. Mama zagniata ciasto, dziecko na początku obserwuje, a potem próbuje samo zagnieść kawałek. Ma okazję obserwować i powodować rozmaite odkształcenia. Widzi następny typ zmiany — efekt rozwałkowania, a potem zwinięcia ciasta w rulon i cienkiego krajania. Wystarczy zwrócić dzicięcą uwagę na to, że kawałek ciasta zmienia kształt i wydaje się, że jest go po jednej zmianie mało, a po drugiej znacznie więcej. Podobne doświadczenia zgromadzi dziecko w trakcie wspólnego pieczenia faworków, pączków itp.

Trzeba ugotować mleko na śniadanie. Każdy wypija jedną szklankę. Dorosły zwraca się do dziecka: przygotuj 4 szklanki, a tu w butelce jest mleko. Nie wiem, czy starczy? Przelej mleko do szklanek... O, starczyło — w tej butelce mieści się tyle mleka, ile w tych czterech szklankach. Warto zapamiętać. Przelej mleko do rondla... Popatrz, wygląda, że jest go mniej. Czy naprawdę przelałeś mleko z czterech szklanek?

Podobne doświadczenia dziecko zgromadzi, jeżeli pozwolić mu rozdzielić kompot tak, aby było sprawiedliwie, „po równo”. Gdy będzie przygotowywało herbatę dla domowników, wkładało budyń do miseczek itp.

Zabawy i zadania

Zabawa „w piekarza”. Piekarz otrzymuje zamówienie, aby z jednakowych kawałków ciasta upiec bułeczki, bagietkę, chleb i placek. Dziecko i dorosły formułują z ciasta (masa solna, plastelina) jednakowe kule. Dokładnie sprawdzają: czy w każdej kuli jest tyle samo ciasta. Potem dziecko bierze dwie kule, jedną przekształca w bagietkę. Porównuje kulę i bagietkę i zastanawia się: czy w kuli i bagietce jest tyle samo ciasta. Potem bierze’ następne dwie kule i porównuje, czy są takie same i jedną przekształca w chleb. Następnie porównuje: czy kula i chleb są zrobione z tej samej ilości ciasta. 1 znowu dwie kule — po porównaniu, jedną zmienia w placek. Ogląda placek oraz kulę, a potem zastanawia się, czy kula i placek to tyle samo ciasta. Na koniec porównuje dwie kule i z jednej robi bułeczki.

Na stole leżą obok siebie kule i to, co dziecko z nich uformowało (rys. 71). Trzeba sprawdzić, czy zamówienie zostało należycie zrealizowane. Dorosły ma wątpliwości — to placek wydaje mu się większy, to chleb zbyt mały. Dziecko argumentuje i wyjaśnia. Można także przeformować np. placek w kulę, aby w ten sposób upewnić się.

Rys. 71. Porównywanie kul całych i przeformowanych na różne sposoby

Dorosły proponuje: będziemy czarować mleko. Przygotowuje naczynia: 2 duże butelki do mleka, 2 butelki do śmietany i 6 szklanek (mogą to być także 2 wysokie szklanki, 2 szklanki niskie o szerokim dnie i 6 »literatek«). Do dzbanka wlewa wodę i zabarwia ją kilkoma kroplami mleka lub atramentu. A potem zwraca się do dziecka: do tych dwóch butelek (wskazuje butelki do śmietany, mogą to być także szklanki z szerokim dnem) nalej mleka. aby było po równo... Przelej mleko z jednej butelki do tej (wskazuje dużą butelkę). Porównaj mleko w obu butelkach (rys. 72).

Jeżeli dziecko mówi, że teraz jest więcej w jednej z butelek, dorosły sugeruje: